"ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ"-ΤΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΑΙΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗ

Λογοτεχνική γεωγραφία

ΤΟΠΟΙ –ΠΟΛΕΙΣ –ΑΝΘΡΩΠΟΙ

Είμαι ένα μέρος απ’ όλα όσα συνάντησα

ΑΛΦΡΕΝΤ ΤΕΝΙΣΟΝ

«Λογοτεχνική γεωγραφία» είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του συμπατριώτη μας λογοτέχνη –δημοσιογράφου Αναστάση Βιστωνίτη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Έχει όλα τα στοιχεία της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας αλλά δεν είναι μόνον ένας ταξιδιωτικός «περίπλους». Είναι, κατά τον συγγραφέα του, «ένας αποχαιρετισμός του 20ού αιώνα», «ο νοητός περίπλους της περιπέτειας της τελευταίας εικοσαετίας». Ας παρακολουθήσουμε όμως το συλλογισμό του συγγραφέα μέσα από χαρακτηριστικά αποσπάσματα του προλόγου του.

Η Λογοτεχνική γεωγραφία δεν είναι βιογραφικό ή αυτοβιογραφικό βιβλίο. Εντούτοις κανείς δεν μπορεί –για μένα δεν έχει καν το δικαίωμα –να μιλήσει για τους άλλους αν δεν σταθεί απέναντι στον εαυτό του, τις σκέψεις, τα οράματα, τις διαψεύσεις και κυρίως τα φαντάσματά του. Είναι πάντα το άλλο που μας παρακινεί, η ισορροπία που λείπει, τα κενά της Ιστορίας, οι ατέλειες και τα παράσιτα του χρόνου.

Ως αφετηρία του «περίπλου» επέλεξα τη Βενετία και ως τέρμα του το Βερολίνο. Νομίζω πως περιττεύει να εξηγήσω το γιατί. Θεωρώ ωστόσο αναγκαίο να πω ότι η Λογοτεχνική γεωγραφία είναι βιβλίο αποχαιρετισμού : στον 20ό αιώνα, στη γενιά μου και στη νεότητά μου, συμπληρωματικό ή παράλληλο με το ποίημά μου Adagio,  που περιέχεται στη συλλογή  Ο ήλιος στην τάφρο και θεώρησα απαραίτητο να το περιλάβω εδώ.

Αν η Γεωγραφία είναι η άλλη όψη της Ιστορίας, αξιοποιώντας την κανείς στο μέτρο των δυνάμεών του μπορεί να την αναδείξει στην κατεξοχήν περιοχή της μνήμης· γι’ αυτό και πιστεύω ότι η τοπογραφία του καθενός είναι και η τοπολογία του. τα κοιτάσματα της εμπειρίας του συγγραφέα, τόσο του ποιητή όσο και του πεζογράφου, βρίσκονται βέβαια στην παιδική του ηλικία, όμως μετουσιώνονται στα μεταγενέστερα βιώματά του, που δεν τα συνθέτει μόνον η δική του ζωή αλλά και οι ζωές των άλλων· τα ίχνη που αφήνουν στον κόσμο, τον οποίο ο ίδιος οφείλει να περνά σαν αθόρυβος επισκέπτης ή ακόμα και σαν παρείσακτος, έναν κόσμο ημιτονίων και χαμηλών φωτισμών που μοιάζει μακρινός και κάποιες στιγμές ανοίκειος. Στην περίπτωση όμως που τα καταφέρει να τον οικειοποιηθεί, τότε ορίζει ευκολότερα και τη δική του περιοχή σαν ανάμνηση του τόπου και του χρόνου στον οποίο έζησαν και όσοι δεν είχε την τύχη να συναντήσει και όσοι ακόμη βρίσκονται στη ζωή. Γιατί κάθε επίσκεψη δεν είναι απλώς ένα πέρασμα· είναι και μια επιστροφή, όπως και μια αφύπνιση των αισθήσεων. Πάνω στους τόπους και πάνω στα βιβλία και τα κείμενα βρίσκεται χαραγμένο το οικόσημο της φαντασίας.

Αν η Ιστορία αποτελεί την αρένα του πεζογράφου, τότε η Γεωγραφία ορίζει το γήπεδο του ποιητή, που μέσα από την πρόζα προσπαθεί να συλλάβει την ποιητική ενός κόσμου τον οποίο αισθάνεται, σωματικά σχεδόν, να μεταμορφώνει το ζωντανό υλικό των αναμνήσεων. Όμως δεν είναι μόνον ο απτός κόσμος· είναι και οι ατελεύτητες παραλλαγές της εικόνας του, οι αλλαγές των φωτισμών, οι εκδοχές των άλλων, όσα δεν είδαμε και όσα δεν ζήσαμε, όσα χάθηκαν και όσα δεν φαίνονται, καθώς διαποτίζουν και συχνά δηλητηριάζουν τα περασμένα και τα παρόντα ή, καλύτερα, τον ίδιο τον αέρα που αναπνέουμε, αυτήν τη φωτεινή και σκοτεινή αύρα που μας συνεπαίρνει.

Όσο κι αν ακούγεται παράξενο (για να μην πω αντιφατικό), δεν είμαι «ταξιδιώτης» με την έννοια που δίνουμε στη λέξη. Ποτέ δεν θέλησα να τα δω όλα, να τα μάθω όλα ή να επισκεφθώ τα πάντα. Ανήκω σ’ εκείνους που τους αρέσει να αφήνονται στη σύμπτωση, στην περιπέτεια του τυχαίου. Για τούτο και δεν χρησιμοποιώ χάρτες ή οδηγούς και δεν προγραμματίζω το χρόνο μου όταν ταξιδεύω. Στη ζωή κάθε ανθρώπου υπάρχει ένα ακίνητο σημείο, από όπου δεν μπορεί να απομακρυνθεί –αυτό μας μαθαίνει η αρχαία σοφία, αυτό καθορίζει το πώς λειτουργούν η μνήμη και η λήθη μέσα στον καθένα, το πώς δηλαδή αλλάζουμε παραμένοντας ωστόσο οι ίδιοι κατά βάθος.

Αν κάποιος με ρωτούσε γιατί έγραψα αυτό το βιβλίο, θα του έλεγα απλούστατα πως στην αρχή δεν είχα ιδέα για το που θα με οδηγούσε. Ήξερα όμως ότι ήθελα να περιγράψω της τελευταίας εικοσαετίας, το εσωτερικό τοπίο που η περιπέτεια αυτή διαμόρφωσε και –έχοντας την ελπίδα ότι οι οιωνοί ήταν με το μέρος μου-  να μεταφέρω λίγη από τη γοητεία και τη νοσταλγία που άσκησε πάνω μου η κίνηση από τον πραγματικό στον επινοημένο κόσμο αντίστροφα. Είχα σκεφτεί πως με κάποια προσπάθεια ίσως κάτι τέτοιο ήταν εφικτό. Γι’  αυτό, και έπειτα από πολλές αμφιταλαντεύσεις, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το τελικό κείμενο που θα προέκυπτε θα έπρεπε να μην είναι μόνο δικό μου. εννοώ ότι ήταν αναγκαίο –λόγω και των περιορισμών του διαθέσιμου χώρου- να αποτελείται από μικρά και διακριτά μέρη τα οποία θα λειτουργούσαν αυτόνομα. Θα αποτελούσαν μεν ενιαίο σώμα, όταν όμως ολοκληρώνονταν ήλπιζα ότι ο αναγνώστης θα είχε την ευχέρεια να συμπληρώσει ή να προεκτείνει τον δικό μου περίπλου κατά βούληση, ακόμα και να τον αλλάξει, εφόσον κάτι τέτοιο τον εξυπηρετούσε. Γιατί αν υπήρχε περίπτωση να φτάσουμε κάποτε στο σημείο έστω και δύο άνθρωποι να βλέπουν τις ίδιες ακριβώς όψεις στο ίδιο πράγμα, το βιβλίο τούτο δεν θα είχε γραφεί –όπως και κανένα άλλο βιβλίο, φοβάμαι. Ή, για να παραπέμψω στην περίφημη φράση του Ρόμπερτ Γκρέιβς, «θα είχε σταματήσει ο κόσμος».

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ο Αναστάσιο Βιστωνίτης γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1952. Από το 1972 ως σήμερα εξέδωσε δέκα ποιητικές συλλογές, ένα βιβλίο αφηγημάτων, τρεις τόμους δοκιμίων, τρία ταξιδιωτικά βιβλία και μια επιλογή μεταφράσεων του κινέζου ποιητής, της δυναστείας των Τανγκ, Λι Χο. Έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων, δοκιμίων και κριτικών σημειωμάτων στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας Το Βήμα από το 1921. Υπήρξε μέλος της επιτελικής ομάδας που συνέταξε το Φάκελο Υποψηφιότητας της Αθήνας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και για ένα χρόνο εργάστηκε στην Οργανωτική Επιτροπή Αθήνα 2004. Από το 1996 ως τον Μάιο του 2001 υπήρξε μέλος του επταμελούς Δ.Σ. της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Συγγραφέων (European Writers’ Congress) και σήμερα είναι αντιπρόεδρός της ποιήματα, δοκίμια και πεζογραφήματά του έχουν μεταφραστεί σε δεκατέσσερις γλώσσες.