"ΜΟΝΙΜΩΣ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΟΙ ΣΕ ΕΝΑ ΔΙΚΤΥΟ"-ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΤΣΒΕΤΑΝ ΤΟΝΤΟΡΟΦ "Ο ΦΟΒΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ"

Οι μεγάλες τεχνολογικές καινοτομίες επηρέασαν τον τρόπο ζωής, δεν επέφεραν όμως την άμεση εξαφάνιση του προηγούμενοθ κόσμου, και προφανώς δεν μπορούσαν να το κάνουν. Αυτό που παρήγαγαν, απεναντίας, είναι μια παράθεση αντιθέτων, όπου το αρχαϊκό συνυπάρχει με το επερσύγχρονο. Τούτη η ταυτόχρονη παρουσία απαντά τόσο στο εσωτερικό μιας χώρας όσο και μεταξύ των χωρών. Ο ρώσος ή ο κινέζος χωρικός βρίσκεται τόσο μακριά από τον τρόπο ζωής στη Μόσχα ή στη Σανγκάη όσο και οι χωρικοί του Μαρόκου ή της Ανατολίας από τους κατοίκους του Παρισιού και του Λονδίνου. Στον κόσμο των μεν, όπου κυριαρχεί η "κάθετη" επικοινωνία που διασφαλίζει τη μετάδοση των παραδόσεων, αντιτίθεται ο κόσμος των δε, ο οποίος χαρακτηρίζεται από την ισχύ της "οριζόντιας" επικοινωνίας, εκείνης μεταξύ συγχρόνων που είναι μονίμως συνδεδεμένοι σε ένα δίκτυο. Το εντυπωσιακό εδώ είναι ότι ο ένας κόσμος δεν αγνοεί την ύπαρξη του άλλου:οι εικόνες και των δυο κάνουν τον γύρο του πλανήτη. Και οι άνθρωποι δεν τις βλέπουν απλώς:οι κατεστραμμένοι αγρότες εγκαταλείπουν τη γη τους και πηγαίνουν στις πόλεις στο εσωτερικό των χωρών τους ή, κατά προτίμηση, στις πλούσιες χώρες. Οι παγκόσμιες μητροπόλεις που απλώνονται σε όλες τις ηπείρους, περιλαμβάνουν πληθυσμούς με διαφορετική καταγωγή και, ιδίως, με εξαιρετικά ποικίλα ήθη. Κι έτσι το νικάμπ, η μαντίλα που καλύπτει όλο το πρόσωπο, μπορεί να βρίσκεται δίπλα δίπλα με το στρινγκ (αν και αμφότερα απαγορεύονται στα σχολεία).

Σήμερα οι χώρες του κόσμου μπορούν να χωριστούν σε πολλές ομάδες, ανάλογα με το πως αντιδρούν στη νέα συγκυρία. Πλέον, όμως, δεν είναι τα πολιτικά καθεστώτα που μας επιτρέπουν να τις διακρίνουμε, όπως συνέβαινε κατά την αντιπαράθεση μεταξύ κομμουνισμού και δημοκρατίας. Ούτε οι μεγάλες γεωγραφικές διαιρέσεις, όπως για παράδειγμα μεταξύ Βορρά και Νότου, καθώς και η Αυστραλία βρίσκεται στο Νότο και η Μογγολία στον Βορρά, ή μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μιας και η Κίνα συχνά δεν διαφέρει πολύ από τη Βραζιλία. Πόσο μάλλον οι πολιτισμοί. Τον 18ο αιώνα, για να αναφερθεί στα ανθρώπινα πάθη που κλονίζουν μια κοινωνία, ο Μοντεσκιέ είχε εισαγάγει μια έννοια την οποία ονόμαζε "αρχή του "πολιτεύματος":έτσι η αρετή ταίριαζε στα (αβασίλευτα) δημοκρατικά πολιτεύματα, ενώ η τιμή στα μοναρχικά πολιτεύματα. Και σήμερα επίσης, ένα πάθος ΄ξ μια κυρίαρχη κοινωνική συμπεριφορά επηρεάζει τόσο τις κυβερνητικές αποφάσεις όσο και τις αντιδράσεις των ατόμων.

Θα ονομάσω το κυρίαρχο πάθος μιας πρώτης ομάδας χωρών λαχτάρα. Ο πληθυσμός τους νιώθει συχνά ότι, για διάφορους λόγους, έχει κρατηθεί μακριά από την κατανομή του πλούτου. Σήμερα έχει έρθει η σειρά του. Οι κ΄τοικοι θέλουν να επωφεληθούν από την παγκοσμιοποίηση, από την κατανάλωση, από τις ανέσεις, και για να το πετύχουν αυτό δεν φείδονται μέσων. Η Ιαπωνία ήταν αυτή που άνοιξε τούτο τον δρόμο, πριν από μερικές δεκαετίες, για να την ακολουθήσουν αρκετές χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και, εδώ και λίγα χρόνια, η Κίνα και η Ινδία. Άλλες χώρες, άλλα μέρη του κόσμου παίρνουν τώρα την ίδια ρότα:η Βραζιλία, αύριο πιθανότατα το Μεξικό, η Νότια Αφρική. Εδώ και κάποια χρόνια η Ρωσία μοιάζει κι αυτή να ακολουθεί την ίδια διαδρομή, μετατρέποντας σε πλεονέκτημα την ήττα της στον Ψυχρό Πόλεμο:η ανάπτυξή της δεν υπόκειται πια σε ιδεολογικές τροχοπέδες, ούτε ο πλουτισμός των πολιτών της.Η χώρα δεν χρειάζεται πια να εμπλέκεται στον ανταγωνισμό για την παγκόσμια ηγεμονία.

Η δεύτερη ομάδα χωρών είναι εκείνη όπου βασικό ρόλο διαδραματίζει η μνησικακία. Η στάση αυτή είναι απόρροια μιας ταπείνωσης, πραγματικής ή φανταστικής, που υποτίθεται υπέστησαν από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες. Ευδοκιμεί, με ποικίλες διαβαθμίσεις, σε πολλές χώρες που ο πληθυσμός τους είναι στην πλεινότητά του μουσουλμανικός, από το Μαρόκο ως το Πακιστάν. Εδώ και κάποια χρόνια, απαντά και σε άλλες χώρες ή σε μερικές χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ο στόχος της μνησικακίας είναι οι πρώην αποικιοκρατικές χώρες της Ευρώπης και, ολοένα περισσότερο, οι Ηνωμένες Πολιτείες, που θεωρούνται υπεύθυνες για την ιδιωτική εξαθλίωση και τη δημόσια αδυναμία.Η μνησικακία προς την Ιαπωνία είναι έντονη στην Κίνα και στην Κορέα. Βεβαίως, δεν κυριαρχεί σε όλες τις ψυχές ούτε σε όλες τις δραστηριότητες, παίζει ωστόσο δομικό ρόλο στην κοινωνική ζωή γιατί, όπως και τα άλλα κοινωνικά πάθη, χαρακτηρίζει μια μειονότητα που διαθέτει επιρροή και είναι δραστήρια.
Η τρίτη ομάδα χωρών διακρίνεται από τη θέση που καταλαμβάνει σε αυτές το αίσθημα του φόβου. Πρόκειται για τις χώρες που αποτελούν τη Δύση και οι οποίες κυριαρχούν στην υφήλιο εδώ και πολλούς αιώνες. Ο φόβος τους αφορά τις δυο προηγούμενες ομάδες, δεν είναι όμως της ίδιας φύσης, Από τις "χώρες της λαχτάρας", οι δυτικές χώρες, και ιδίως οι ευρωπαϊκές, φοβούνται την οικονομική τους ισχύ, την ικανότητά τους να παράγουν με μικρότερο κόστος κι έτσι να αλώνουν τις αγορές-με λίγα λόγια, φοβούνται μήπως υποταχθούν οικονομικά σε αυτές. Όσον αφορά τις "χώρες της μνησικακία

ς", φοβούνται τις επιθέσεις που μπορούν να προέλθουν από αυτές, τα τρομοκρατικά χτυπήματα, τις εκρήξεις βίας-και, επιπρόσθετα, τα αντίμετρα που είναι σε θέση να πάρουν οι χώρες αυτές στο ενεργειακό επίπεδο, μιας και τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου βρίσκονται στα εδάφη τους.
Τέλος, μια τέτερτη ομάδα χωρών, διάσπαρτων σε πολλές ηπείρους, θα μπορούσε να ονομαστεί ομάδα των χωρών της αναποφασιστικότητας:υπολλειματική  ομάδα αυτή, τα μέλη της οποίας ενδέχεται να υποκύψουν μια μέρα στη λαχτάρα ή στη μνησικακία, προς το παρόν όμως παραμένουν έξω από αυτά τα πάθη. Στο μεταξύ, οι φυσικοί πόροι των χωρών αυτών λεηλατούνται από υπηκόους άλλων ομάδων χωρών, με την ενεργό συνενοχή των ίδιων των διεφθαρμένων κυβερνήσεών τους, ενώ εθνοτικές συγκρούσεις τις ερημώνουν. Κάποια στρώματα του πληθυσμού τους, συχνά εξαθλιωμένα, προσπαθούν να εισέλθουν στις "χώρες του φόβου", χώρες πλουσιότερες, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη.
Ο φόβος γίνεται επικίνδυνος για όσους τον νιώθουν, γι' αυτό δεν πρέπει να τον αφήνουμε να καθίσταται το κυρίαρχο πάθος. Είναι μάλιστα και η κύρια δικαιολόγηση συμπεριφορών τις οποίες συχνά χαρακτηρίζουμε "απάνθρωπες". Ο φόβος του θανάτου που απειλεί εμένα ή, ακόμα χειρότερα, τους αγαπημένους μου, με κάνει ικανό να σκοτώσω, να ακρωτηριάσω, να βασανίσω. Στο όνομα της προστασίας των γυναικόπαιδων (στις χώρες μας), σφαγιάστηκαν (στις χώρες των άλλων) πολλοί άνδρες και γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά. Άνθρωποι τους οποίους θα μας άρεσε να αποκαλούμε τέρατα ενέργησαν συχνά υποκινούμενοι από φόβο για τους δικούς τους και για τη ζωή τους. Όταν ρωτούν νοτιοαφρικανούς αστυνομικούς και στρατιωτικούς γιατί σκότωσαν ή γιατί προκάλεσαν τέτοιον ανείπωτο πόνο την εποχή του απαρτχάιντ, αυτοί απαντούν:για να προστατευτούμε από την απειλή που αποτελούσαν οι μαύροι (και οι κομμουνιστές) για την κοινότητά μας. "Δεν αντλούσαμε ηδονή από αυτό, δεν μας άρεσε καθόλου, έπρεπε όμως να τους εμποδίσουμε να σκοτώσουν αθώα γυναικόπαιδα".Και άπαξ αποφασίσει κανείς να σκοτώσει, συναινεί και στα επόμενα βήματα:βασανίζει (για να αποσπάσει πληροφορίες από τους "τρομοκράτες"), ακρωτηριάζει τα πτώματα (για να μεταμφιέσει τους φόνους σε ειδεχθή εγκλήματα ή σε τυχαίες εκρήξεις):όλα τα μέσα είναι καλά προκειμένου να επιτευχθεί η νίκη-και έτσι να αποδιωχτεί ο φόβος.
Ο φόβος των βαρβάρων είναι αυτό που απειλεί να μας κάνει βάρβαρους. Και το κακό που θα κάνουμε στον εαυτό μας θα ξεπερνά το κακό που φοβόμασταν αρχικά.Η ιστορία μας το διδάσκει:το φάρμακο μπορεί να είναι χειρότερο από την αρρώστια. Οι ολοκληρωτισμοί προβλήθηκαν ως μέσο θεραπείας της αστικής κοινωνίας από τα ελαττώματά της. Γέννησαν έναν κόσμο πιο επικίνδυνο από αυτόν που αντιμάχονταν. Η σημερινή κατάσταση σίγουρα δεν είναι τόσο σοβαρή, παραμένει όμως ανησυχητική. Υπάρχει ακόμα χρόνος για να αλλάξουμε προσανατολισμό.