Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου γινόταν στόχος του Παλατιού και των ΗΠΑ

Το καλοκαίρι του 1964 οι Αμερικάνοι είχαν εκλέξει τους δυό υποψήφιους πρόεδρους για την εκλογή του Νοέμβρη. Οι Κεννεντικοί είχαν χάσει το παιχνίδι. Κατά συνέπεια άρχιζε η κατά μέτωπο επίθεση στους ανθρώπους που εξέφραζαν την Κεννεντική γραμμή. Και μέσα σ’ αυτούς ήταν και ο Ανδρέας Παπανδρέου στην Ελλάδα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου συγκέντρωνε το μίσος του παλατιού, γιατί ήρθε σαν άνθρωπος των Αμερικάνων και γιατί πολιτικά ανήκε στην αριστερά με το γενικό νόημα του όρου. Η πολιτική του φιλοδοξία ήταν να αναμορφωθεί η Ελλάδα στα πλαίσια ενός εκσυγχρονισμού, τέτοιου που είχε γνωρίσει στις ΗΠΑ. Και φυσικό είναι να θεωρεί το παλάτι για αναχρονισμό, που έπρεπε να εξαφανισθεί. Τις απόψεις του δεν τις έκρυβε.

Ταυτόχρονα συγκεντρώνει τα πυρά του καρτέλ πετρελαίου, τα συμφέροντα του οποίου, τα απείλησε με την πολιτική του. Οπωσδήποτε οι δυο άνθρωποι που στηρίχθηκαν οι Κεννεντικοί (Ανδρέας Παπανδρέου και Παπατέρπος) έπρεπε να εκδιωχθούν, να εξαφανισθούν, αν έπρεπε να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση το καρτέλ πετρελαίου. Ο Α. Παπανδρέου είχε συγκεντρώσει γύρω του μια ομάδα προοδευτικών πολιτικών και επιστημόνων, που αποτελούσαν θανάσιμη απειλή για όλους όσους ήθελαν να κρατήσουν τη χώρα μας στη εξάρτηση που ήταν.

Και κάτι ακόμα πιο πέρα: μετά το θάνατο του Τζ. Κέννεντυ ο Ανδρέας Παπανδρέου καταλάβαινε ότι έπρεπε να στηριχθεί στις δικές του δυνάμεις. Ενώ ο πατέρα του αγωνίζεται να κερδίσει την εύνοια των ανακτόρων για να τα έχει για στήριγμα, ο Ανδρέας μπαίνει επί κεφαλής ενός ριζοσπαστικού πολιτικού κινήματος. Θέλει να αντλήσει δύναμη από το λαό, από τους ανθρώπους που πονάνε τον τόπο. Έτσι ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Και γίνεται επικίνδυνος.

Όταν ο Τζόνσον θα πάει το χρίσμα του Δημοκρατικού κόμματος για την προεδρία, αρχίζει το ξήλωμα των Κεννεντικών. Και τα ανάκτορα, όπως πάντα, αδράχνουν την ευκαιρία για να εξοφλήσουν λογαριασμούς με αντίπαλους ή επικίνδυνους.

Ο Γαρουφαλιάς θεωρεί τον Α. Παπανδρέου υπεύθυνο για την απόρριψη του σχεδίου Άτσεσον και για την έγκριση της αξιώσεως του Μακαρίου να γυρέψει όπλα από τη Σοβιετική Ένωση και να μεταβεί στη Μόσχα ο υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου Κυπριανού, για να κάνει ειδικές συμφωνίες. Οπωσδήποτε οι Αμερικάνοι και ειδικά το καρτέλ πετρελαίου έχουν λυσσάξει κατά του Α. Παπανδρέου, γιατί είχε ματαιωθεί η πιο μεγάλη τους επιδίωξη: να μετατρέψουν την Κύπρο σε στρατιωτική βάση του ΝΑΤΟ. Ο πόλεμος λοιπόν κατά του Α. Παπανδρέου γίνεται με όλα τα μέσα.

Στις 15/11/1964 ο Α. Παπανδρέου, αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού εξαναγκάζεται σε παραίτηση, μετά την απειλή ενός οικονομικού σκανδάλου. Συγκεκριμένα τον κατηγορούν ότι σαν υπεύθυνος υπουργός έδινε τις μελέτες σε στενούς του φίλους και ειδικά στο μηχανικό Σκιαδαρέση. Οι αντίπαλοί του άρχισαν να ουρλιάζουν. Το θέμα δεν ήταν και τόσο τραγικό, ώστε να παραιτηθεί ο υπουργός. Κατ’ αρχήν είναι συνήθεια στην Ελλάδα οι υπουργοί να «βολεύουν» τους «ημέτερους». Ύστερα από τέτοια σκάνδαλα δεν θα έπρεπε να γίνεται κανένας υπουργός. Εδώ αποκαλύφθηκε στα 1949-1950 ότι ο υπουργός Εξωτερικών Κ. Τσαλδάρης είχε αναμιχθεί στα «σκάνδαλο των ωρολογίων» του Μπακόπουλου που τελικά καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, αλλά κανένας δεν γύρεψε να παραιτηθεί. Τέτοιου είδους σκάνδαλα θεωρούνταν φυσιολογική συμπεριφορά των πολιτικών μας. Ένας παλιός πολιτικός (ο Παπαπολίτης), λέγεται ότι είπε σε φίλους του: ας μου δώσουν για τρεις μήνες το υπουργείο Εμπορίου να κάνω και γω κάτι για τον εαυτό μου και δέχομαι ύστερα να παραιτηθώ! Ο Α. Παπανδρέου παραιτήθηκε για να πέσει η επίθεση στο κενό. Ο Γ. Παπανδρέου ήταν αρκετά έξυπνος ώστε να προφυλάξει το γιό του.

Πάντως στις 15/11/1964 ο Α. Παπανδρέου υποβάλλει την παραίτησή του. Είναι φανερό ότι δεν παραιτήθηκε για να εγκαταλείψει την πολιτική. Και έπρεπε να αντεπιτεθεί. Ήταν φανερό ότι είχε να κάνει με τρομερούς αντιπάλους. Και γι’ αυτό θα  έπρεπε να αμυνθεί και να τους αντεπιτεθεί. Ο Μακάριος που πολλά χρωστούσε στη συμπαράσταση του Αντρέα, απαντάει στους αντιπάλους του με επίσημη πρόσκλησή του στην Κύπρο.

Την εποχή αυτή ο Μακάριος βρισκόταν σε ανοιχτή σύγκρουση με τον Γρίβα. Η σύγκρουση Γρίβα –Μακαρίου γινόταν επικίνδυνη γιατί συνεχιζόταν η ένταση με τους Τούρκους. Οι δυο άντρες διέκοψαν κάθε επαφή και ο Γρίβας απειλεί ανοικτά με ανατροπή το Μακάριο. Ο μακάριος γυρεύει την παρέμβαση της Ελληνικής Κυβέρνησης. Και στέλνεται στην Κύπρο ο Π. Γαρουφαλάς, σαν υπουργός αμύνης. Να πως περιγράφει ο ίδιος την αποστολή του:

«Ο Πρωθυπουργός συνεφώνησε και την 26ην Οκτωβρίου ανεχώρησα ομού μετά του κ. Κυπριανού δια Λευκωσίαν, προσκληθείς όπως εδήλωσα υπό του Αρχιεπισκόπου δια να παραστώ εις την δοξολογίαν και την παρέλασιν δια τον εορτασμόν της 28ης Οκτωβρίου, επετείου του ιστορικού ‘‘ΟΧΙ’’. Κατά την διάρκειαν του δείπνου, εις το οποίον παρεκάθησαν μόνον οι Κυπριανού και Γεωρκάτζης, ο Αρχιεπίσκοπος μου έθεσε το θέμα δια το οποίον εζήτησε να μεταβώ εις Κύπρον, μου έθεσε το θέμα, δια το οποίον εζήτησε να μεταβώ εις Κύπρον, μου εξέθεσε τα αιτιάσεις του κατά της τηρούμενης υπό το Γρίβα στάσεως την πλήρη σχεδόν διακοπήν της μεταξύ των συνεργασίας, καθώς και τα παράπονά του εναντίον των Ελλήνων Αξιωματικών, οι οποίοι, συζητούντες δημοσία κατακρίνουν τον Αρχιεπίσκοπον και ωρισμένους συνεργάτες του ως Ανθενωτικούς.

»Ήμουν κατατοπισμένος απολύτως επί των συμβαινόντων εις Κύπρον, τόσον από τας εκθέσεις της Πρεσβείας μας και του Στρατηγού Γρίβα, όσον και από την παρακολούθησιν των εφημερίδων της Λευκωσίας. Απήντησα εις τον Αρχιεπίσκοπον ότι προσωπικώς θα επέμβω και θα συστήσω εις τον Στρατηγόν Γρίβαν, όπως χάριν του συμφέροντος του κοινού Αγώνος, αποκαταστήση σχέσεις καλής και στενής συνεργασίας με τον Αρχιεπίσκοπον. Επρόσθεσα επίσης ότι θα καλέσω εις συγκέντρωσιν όλους τους αξιωματικούς δια να τους απαγορεύσω να συζητούν ή να ασχολούνται με τα πράξεις ή τα πρόσωπα της Κυπριακής Κυβερνήσεως και φυσικά και με το πρόσωπον και τας προθέσεις του Αρχιεπισκόπου. Συνέστησα όμως εις τον Αρχιεπίσκοπον ότι θα πρέπει και ο ίδιος να προσέχη ώστε να μη θίγεται η αξιοπρέπεια του Γρίβα και όπως δις και τρις της εβδομάδος καλή τον Στρατηγόν εξ ιδίας πρωτοβουλίας προς συνεργασίαν. Υπέδειξα επίσης εις τον Αρχιεπίσκοπον ότι προς καταπράϋνσιν των Ελλήνων Αξιωματικών οι οποίοι δικαίως αγανακτούν δια την ασκουμένην συστηματικώς εναντίον των συκοφαντικήν προπαγάνδαν δυσφημήσεως θα πρέπει προσωπικώς να επεμβή ώστε να σταματήση η δυσφήμησίς των.

»Θα πρέπει επίσης επρόσθεσα να αλλάξη ο τόνος των εφημερίδων και μάλιστα των θεωρουμένων ως οργάνων του, όπως είναι π.χ. ο «Φιλελεύθερος» καθώς και του Ραδιοφώνου και θα πρέπει να εξαίρεται ανά πάσαν στιγμήν η βοήθεια και η συμπαράστασις της Ελλάδος και όχι μόνον της Ρωσίας και της Αιγύπτου αγνοουμένων τελείως των θυσιών της Ελλάδος, αν και η βοήθειά της και οι κίνδυνοι τους οποίους έχει αναλάβει δεν δύνανται ούτε κατά πολλοστημόριον να συγκριθούν προς την ρωσικήν βοήθειαν, υλοποιηθείσαν με την αγοράν περιωρισμένου αριθμού όπλων ή την Αιγυπτιακήν η οποία εδέχθη απλώς να χρησιμοποιηθή ως διαμετακομιστικός σταθμός.

»Τέλος ετόνισα ότι πρέπει ν’ αρχίση επίσημος και συστηματική προπαγάνδα υπέρ της Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα δια να αναχαιτισθή η εξάπλωσις της σημειούμενης ήδη εντόνου ανθενωτικής προπαγάνδας.

»Την επομένην της αφίξεώς μου συνηντήθην με τον Στρατηγόν Γρίβα εις τον οποίον συνέστησα όπως αποκαταστήση τας σχέσεις συνεργασίας με τον Αρχιεπίσκοπον χάριν του κοινού Αγώνος. Ο Στρατηγός Γρίβας μετά μακράν συζήτησιν κατά την οποίαν μου εδικαιολόγησε την στάσιν του (ανθενωτική προπαγάνδα, δυσφήμησις των αξιωματικών, φιλορωσική προπαγάνδα, προσωπικαί επιθέσεις εναντίον του υπό των Μακαριακών εφημερίδων κτλ.) μου υπεσχέθη κατηγορηματικώς, ότι θα αποκαταστήση ομαλάς σχέσεις συνεργασίας μετά του Αρχιεπισκόπου. Εις συγκέντρωσιν εξ άλλου εν Κύπρω των Αξιωματικών συνέστησα εις αυτούς να παύσουν να κρίνουν και να επικρίνουν τον Αρχιεπίσκοπον και τους Κυπρίους ηγετικούς παράγοντας, να συγκεντρώσουν όλην την δραστηριότητά τους εις την καλυτέραν οργάνωσιν και εκπαίδευσιν του Στρατού και να μη λησμονούν ότι ο εθνικός προορισμός των είναι η υπεράσπισις της Κύπρου και η απόκρουσις πάσης εναντίον της εχθρικής ενεργείας».

Τα όσα γράφει ο Γαρουφαλιάς δείχνουν την κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο. Ο Μακάριος λοιπόν είχε ανάγκη στηρίγματος στην πολιτική του. Ο Γρίβας διακήρυσσε την Ένωση της Κύπρου αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Από τη στιγμή που θα έμπαινε πρόβλημα Ένωσης, Αγγλία και Τουρκία θα επενέβαιναν. Ο Μακάριος ήταν πρόεδρος βάσει των συμφωνιών της Ζυρίχης. Και η παραβίασή τους θα ήταν μοιραία για την Κύπρο. Έτσι ενώ στα τέλη του Οκτώβρη 1964 είχε αποκαταστήσει κάποια επαφή ε το Γρίβα, καλεί τον Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο. Ο Ανδρέας αποδέχεται την πρόσκληση και στις 20/11/1964 πηγαίνει στην Κύπρο. Και από αρχίζει το παιγνίδι που τελικά μας οδηγείς το βασιλικό πραξικόπημα του 1965 και σε συνέχεια στη δικτατορία της Χούντας.

Πολλά ειπώθηκαν σχετικά με τούτο το ταξίδι. Είναι ανάγκη να ξεκαθαρίσουμε μερικά πράγματα. Το ταξίδι του Ανδρέα Παπανδρέου είχε διπλό νόημα. Ο Μακάριος του αναγνωρίζει τις μεγάλες υπηρεσίες που είχε προσφέρει. Και ο Α. Παπανδρέου ενισχύει τον Μακάριο στη σύγκρουσή του με το Γρίβα. Οι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού που ήσαν στην Κύπρο ωθούνταν να στραφούν κατά του Μακαρίου. Οι  νέοι αξιωματικοί είχαν αρχίσει να αηδιάζουν. Ο Α. Παπανδρέου έπρεπε να σπάσει αυτόν τον πάγο.

Σαν νέος και δυναμικός πολιτικός ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αποκτήσει συμπάθειες στους νέους αξιωματικούς. Η παρουσία του στην Κύπρο θα εξασθένιζε την επιρροή του Γρίβα. Ο Μακάριος τον ήθελε για στήριγμα ενάντια στο Γρίβα. Ο Γρίβας ποτέ δεν μπόρεσε να αποκτήσει κύρος στο σώμα των αξιωματικών. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν ήταν σε γνώση ο Γρίβας μιας κίνησης κατώτερων αξιωματικών, με πολιτική κατεύθυνση. Οπωσδήποτε γνώριζε πολύ καλά τα πρόσωπα και ότι ήταν δυσαρεστημένα. Ήταν πολύ φυσικό οι αξιωματικοί αυτοί να θελήσουν να δουν τον Α. Παπανδρέου.

Ο Γρίβας καταλάβαινε το παιχνίδι του Μακαρίου και προσπαθεί να αντιδράσει. Δεν αποκλείεται ακόμα να ντοπάρισαν το Γρίβα, οι αντίπαλοι του Ανδρέα. Όπως και να έχουνε τα πράγματα ο Γρίβας θεώρησε την άφιξη του Α. Παπανδρέου στην Κύπρο σαν άμεση απειλή για τον ίδιο και καταστροφή των σχεδίων του. Και οι φόβοι του Γρίβα μεγάλωσαν ακόμα πιο πολύ εξ αιτίας της υποδοχής που του επεφύλαξαν οι Κύπριοι. Κατά τον Γαρουφαλιά η υποδοχή που του επεφύλαξαν ήταν δείγμα των υπηρεσιών που προσέφερε.

«Εις το αεροδρόμιον έγινε δεκτός εκ μέρους της κυπριακής κυβερνήσεως με πάσαν επισημότητα. Του απεδόθησαν τιμαί Υπουργού εν ενεργεία. Στρατιωτικά τμήματα παρετάχθησαν μετά των μουσικών των και μέλη της κυπριακής κυβερνήσεως, μεταξύ των οποίων και ο κ. Κυπριανού, ανέμενον δια να τον υποδεχθούν. Το κομμουνιστικόν κόμμα (ΑΚΕΛ) δεν υστέρησε. Συμμετέσχεν ενεργώς εις την υποδοχήν. Οπαδοί του με πλακάτα έχοντα συνθήματα εναντίον του ΝΑΤΟ, είχον παραταχθή κατά μήκος της διαδρομής από του αεροδρομίου μέχρι του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου. Αι αριστεραί εφημερίδες της Κύπρου καθώς και αι προσκείμεναι προς τον Αρχιεπίσκοπον εδημοσίευσαν ενθουσιώδη άρθρα, εξαίροντα την προσωπικότητα και τα προσφερθείσας εις τον αγώνα της Κύπρου υπηρεσίας αυτάς».

Ενώ ο Γρίβας είχε εκστρατεύσει με όλα τα μέσα κατά του Μακαρίου απαιτούν από το Μακάριο να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια. Ο Μακάριος αγωνιζόταν με την υποστήριξη που παρείχε στον Ανδρέα. Το περίεργο είναι πως αυτή τη στιγμή μαζί με το Γρίβα γίνεται στόχος και ο Γαρουφαλιάς.

Μετά την απόφαση του Μακαρίου να στραφεί για στήριγμα και προς τη Μόσχα φαίνεται να επέρχεται κάποια ρήξη Γαρουφαλιά Μακαρίου. Ο Γαρουφαλιάς γίνεται στόχος επικρίσεων γιατί ακριβώς θέλησε να προκαλέσει τον Ανδρέα Παπανδρέου με τον οποίο διατηρεί στενές σχέσεις ο Μακάριος. Στο μεταξύ στην Κύπρο αρχίζει να αναπτύσσεται οξύ αντιαμερικανικό αίσθημα. Οι Έλληνες αξιωματικοί που διαλέχτηκαν για την Κύπρο είχαν επιλεγεί, όπως ήταν φυσικό, από την αμερικανική στρατιωτική αποστολή. Οποιαδήποτε μετακίνηση στρατού έπρεπε να εγκρίνεται από την αμερικανική στρατιωτική αποστολή. Και είναι φυσικό να στέλνωνται στην Κύπρο αξιωματικοί στους οποίους θα έχουν εμπιστοσύνη οι Αμερικάνοι. Όπως θα δούμε κατοπινά, η επιλογή ήταν τέτοια ώστε να μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτό το στρατό σε κίνημα κατά του Μακαρίου και για την προώθηση των αμερικανικών σχεδίων στη Μ. Ανατολή.

Μια ακόμα παρατήρηση φωτίζει καλύτερα το Κυπριακό δράμα. Δεν είναι μόνο οι αμερικανόφιλοι που στράφηκαν κατά του Μακαρίου. Ενάντια του είναι και ο Σοφοκλής Βενιζέλος, που υποστηρίζει ανοικτά τα σχέδια του Γρίβα και όλη η πολιτική ομάδα. Το στήριγμα του Μακαρίου στον Αντρέα και στο ΑΚΕΛ είναι φυσιολογικότατο. Δεν έχει άλλη επιλογή. Ή θα έπρεπε να κάνει την Κύπρο αμερικανική στρατιωτική βάση και να κυβερνάει σαν αυλικός της αμερικανικής αποστολής, όπως γίνονταν στην Ελλάδα, ή θα έπρεπε να γυρέψει στηρίγματα και στον ανατολικό κόσμο και στις προοδευτικές δυνάμεις. Ο Μακάριος έπρεπε να αποφύγει με κάθε θυσία τη μετατροπή της Κύπρου σε αμερικάνικη βάση. Και αυτό του υπαγορεύει την πολιτική που ακολούθησε.

Τα ανάκτορα της Αθήνας βασικά συμφωνούν με την πολιτική του Μακαρίου γιατί αυτό ανταποκρίνεται στα αγγλικά συμφέροντα της Α. Μεσογείου στα οποία έχουν υποτάξει την πολιτική τους. Φοβούνται όμως το άνοιγμα του Μακαρίου. Από τότε που εντάσσεται οργανικά στον τρίτο κόσμο και διατηρεί στενές σχέσεις με τον Νάσερ της Αιγύπτου και την Ίντιρα Γκάντι των Ινδιών αρχίζει η δυσπιστία των ανακτόρων και των Άγγλων. Αναγνωρίζουν στο Μακάριο, ότι πρέπει να αποκρούσει την αμερικανική πίεση, αλλά φοβούνται ότι σε κάποια στιγμή μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί. Η ρήξη των ανακτόρων με το Γρίβα μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος στα 1960 δημιούργησε πραγματικό χάος στην πολιτική των ανακτόρων. Η άμετρη φιλοδοξία του Γρίβα τον έσπρωξε στο σημείο να παίζει την πολιτική των Αμερικάνων. Και η Κυπριακή κρίση που δημιουργήθηκε στα 1964, έδωσε την ευκαιρία στην αμερικανική Στρατιωτική Αποστολή της Αθήνας, να προωθήσει τους ανθρώπους της στην Κύπρο, οι οποίοι τελικά θα έπρεπε να πραγματοποιήσουν τα αμερικανικά σχέδια για το χώρο αυτό.

Στα τέλη του 1964 στην Κύπρο υπάρχει μια μεραρχία Ελληνικού στρατού. Την επιλογή των αξιωματικών την έχουν κάνει οι ίδιοι οι Αμερικάνοι. Όσο και αν επέμεναν τα ανάκτορα δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Στην «ελληνική» ΚΥΠ εξακολουθούσαν να υπάρχουν «Κεννεντικοί», αλλά το φθινόπωρο του 1964, όλοι ήξεραν ότι έφτανε το τέλος των Κεννεντικών. Η άφιξη του Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο προκάλεσε εύλογες ανησυχίες σε κείνους που απεργάζονται τα σχέδια για μετατροπή της Κύπρου σε βάση των ΗΠΑ, είτε αυτοί είναι καθαρά αμερικανικοί παράγοντες (δηλαδή μυστικές υπηρεσίες που χρηματοδοτούνταν απευθείας από την CIA) είτε πρόκειται για τις φιλοδοξίες των Γριβικών που σε τελευταία ανάλυση εξυπηρετούσαν τα σχέδια των Αμερικάνων. Ο Μακάριος με στήριγμα τον Αντρέα μπορούσε να τους υπονομεύσει όλα τους τα σχέδια.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε γίνει επικίνδυνος για τα ανάκτορα. Σ’ αντίθεση με τον πατέρα του, μετά το θάνατο του Κέννεντυ, δεν επεδίωξε να στηριχθεί στα ανάκτορα. Επεδίωξε να δημιουργήσει ένα κόμμα με άνοιγμα προς τα αριστερά, να στηριχθεί στις λαϊκές μάζες και στην αριστερά, και να προωθήσει μια ανεξάρτητη πολιτική. Το κλίμα ήταν κατάλληλο και οι συνθήκες ώριμες για ένα τέτοιο άνοιγμα. Αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει να δώσουμε, για να φανεί καλύτερα το κλίμα μέσα από το οποίο εξυφάνθηκε η ιστορία του ΑΣΠΙΔΑ και σε συνέχεια έγινε το βασιλικό πραξικόπημα (Ιούλη του 1965) και το άνοιγμα του δρόμου για τα τάνκς των Παπαδόπουλου –Μακαρέζου –Παττακού.