100 χρόνια Νέα Ορεστιάδα
Ιστορική αναδρομή-Εγκατάσταση στη γενέθλια πόλη.
Της Νόρας Μοσχοφίδου
Η σημερινή ομιλία με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Νέας Ορεστιάδας θα είναι δομημένη σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος θα σχετίζεται με το ιστορικό πλαίσιο έτσι όπως διαμορφώθηκε μέσα από τις συνθήκες που υπεγράφησαν στις αρχές του 20ου αιώνα και το 2ο μέρος θα σχετίζεται με τις δυσκολίες που ήρθαν αντιμέτωποι οι πρώτοι κάτοικοι της Νέας Ορεστιάδας, από το Καραγατςκαι την Αδριανούπολη.Η ίδρυση της Νέας Ορεστιάδας, εξάλλου, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πολιτικές εξελίξεις, που σημάδευσαν την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, όντας και η νεότερη πόλη της χώρας.
Το 1923 η Συνθήκη της Λωζάνης καθόρισε,μεταξύ άλλων, το μέλλον των κατοίκων της περιοχής μας, αλλά και όλου του ελληνισμού.Αποτέλεσε μια πολυμερή συμφωνία που ρύθμισε τα σύνορα όλων των κρατών που συνόρευαν με την Οθωμανική αυτοκρατορία και διευθέτησε διεθνή ζητήματα που προέκυψαν μετά την διάλυσή της. Εκατό χρόνια μετά, η σημασία της Συνθήκης φαίνεται καθημερινά, καθώς ακόμη και εν έτει 2023, τα όσα αναφέρονται στα άρθρα της, είναι αντικείμενο του πολιτικού διαλόγου και παρόλο, που ως πει το πλείστον, σχετίζονται με την μουσουλμανική μειονότητα, όπως εξάλλου αυτή αναγράφεται στο Άρθρο 45της Συνθήκης, η ομιλία σήμερα αφοράτο πλαίσιο βάσει του οποίου διαμορφώθηκε το statusquo στην περιοχή, ειδικά μετά την σημαντικότερη Συνθήκη του 20ου αιώνα, της Συνθήκης της Λωζάνης. Κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να ξεκινήσουμε όχι από πολύ πριν, αλλά λίγα χρόνια πριν την Λωζάνη, το 1920 όταν και απελευθερώθηκε η Δυτική Θράκη.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Οι δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ήταν ταραχώδεις και έφεραν πολιτικές ανακατατάξεις, ως απόρροια των Βαλκανικών πολέμων, αλλά και φυσικά του Α΄ΠΠ, που σήμανε το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπεγράφησαν Συνθήκες που έκριναν το μέλλον της περιοχής και η αποτίμησή τους ήταν άλλοτε θετική και προς όφελος του ελληνισμού, και άλλοτε επέφεραν τετελεσμένα.
Μετά την απελευθέρωση της Θράκης το 1920από τον ελληνικό στρατό, το σημαντικότερο προάστιο της Αδριανούπολης, κυρίως λόγω του σιδηροδρομικού του σταθμού, το Κάραγατς, μετονομάστηκε σε Ορεστιάδα. Η χαρά ωστόσο της απελευθέρωσης δεν κράτησε πολύ, καθώς η Μικρασιατική καταστροφή το 1922 είχε συνέπειες και έφερε τον όλεθρο και στη Θράκη.
Στις 28 Σεπτεμβρίου του 1922, υπογράφεται η Ανακωχή των Μουδανιών, που προέβλεπε ότι τα σύνορα της Ελλάδας και της Τουρκίας στη Θράκη θα αποτελούσε ο Έβρος ποταμός. Το Κάραγατς που βρίσκεται στην δυτική πλευρά, παρέμεινε στην ελληνική διοίκηση, ενώ οι Ανδριανουπολίτες κάτοικοι, ήδη από τις αρχές Οκτωβρίου είχαν ξεκινήσει να εγκαταλείπουν την πόλη.
Η Συνθήκη της Λωζάνης,η οποία υπεγράφη στην Λωζάνη της Ελβετίας έναν μόλις χρόνο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον Ιούλιο του 1923από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, σημαδεύτηκε με ανταλλαγή εδαφών και μειονοτήτων.Από την Σύμβαση για την ανταλλαγή των πληθυσμών εξαιρέθηκαν οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης και οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης. Παρόλο που ανταλλαγή πληθυσμών είχε προηγηθεί μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, η συγκεκριμένη ανταλλαγή πληθυσμών ήταν πρωτοφανής για δύο λόγους. Πρώτον, λόγω του μεγάλου όγκου πληθυσμού που μετακινήθηκε και δεύτερον, λόγω της υποχρεωτικότητάς της.
Ως προς την χάραξη των συνόρων, η Συνθήκη προέβλεπε η Ελλάδα να παραχωρήσει την Ίμβρο και την Τένεδο στην Τουρκία, ενώ η Θράκη χωρίστηκε σε δύο τμήματα το ανατολικό και το δυτικό. Η Ελλάδα προσαρτούσε ταυτόχρονα τα νησιά του Αιγαίου κατά μήκος των τουρκικών παραλίων, εκτός από τα Δωδεκάνησα. Μια Συνθήκη που εν τέλει, όρισε το μεγαλύτερο μέρος των συνόρων της Ελλάδας όπως είναι σήμερα, έθεσε όμως και επίσημα τέλος στην Μεγάλη Ιδέα.
Εγκατάσταση στη γενέθλια πόλη
Όσον αφορά την εκκένωση του Κάραγατς, η απόφαση αυτή ελήφθη στις 26 Μαΐου του 1923, στην Συνδιάσκεψη της Λωζάνης, ως αποζημίωση της Ελλάδας.για το χαμένο πόλεμο της Μικράς Ασίας. Μαζί με το Κάραγατς, παραχωρήθηκαν τα χωριά Μπόσνα και Ντεμερντές, οι κάτοικοι των οποίων εγκαταστάθηκαν στα χωριαΒύσσα και Καβύλη, αντίστοιχα. Βάσει αυτής της πρότασης, η Τουρκία παραιτούνταν από οποιαδήποτε διεκδίκηση και αποζημίωση και έτσι, εξασφαλιζόταν η επονομαζόμενη για την Ελλάδα <<έντιμος ειρήνη>>. Η απόφαση αυτή γνωστοποιήθηκε στους κατοίκους από την επόμενη μέρα και όπως είναι φυσικό προκάλεσε τρόμο στους κατοίκους. Η εκκένωση έλαβε μέρος δύο μήνες αργότερα, πρώτα τον Ιούλιο του 1923 και συνεχίστηκε μέχρι και τον Σεπτέμβρη, όταν και τέθηκε υπό τουρκική διοίκηση. Οι Έλληνες εξάλλου είχαν ζητήσει να μετατεθεί η αποχώρησή τους τον Σεπτέμβριο, ώστε να μπορέσουν να πάρουν μαζί και τις σοδειές τους. Το αίτημα αυτό έκανε δεκτό ο Ισμέτ Ινονού στις 3 Ιουλίου του 1923. Την αποχώρηση των κατοίκων ακολούθησαν οι ελληνικές αρχές στις 15 Σεπτεμβρίου. Πόλεις Ελλήνων επί αιώνων εγκαταλείπονται. Παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μετακινήθηκε προς το μέρος που βρίσκεται σήμερα η Νέα Ορεστιάδα, σημαντικός αριθμός επίσης μετακινήθηκε και προς άλλες πόλεις της βόρειας Ελλάδας, όπως η Αλεξανδρούπολη, η Κομοτηνή, η Ξάνθη, η Θεσσαλονίκη, σε πόλεις δηλαδή όπου υπήρχε σταθμός τρένων. Η μαζική μετακίνηση του πληθυσμού προς τη νέα πατρίδα, έγινε με όσα μέσα είχαν διαθέσιμα. Με κάρα φορτωμένα και με τραίνα, παίρνοντας μαζί τους όσο περισσότερα μπορούσαν.
Στις 4 Ιουνίου 2023 , ο Στέφανος Δημητρίου, μετέπειτα πρώτος Δήμαρχος της νέας Ορεστιάδας, ο Κωνσταντίνος Περεντίδης, ο Απόστολος Κυριακίδης, ο Βασίλειος Μήνογλου, ο Δημήτριος Χαμπαρίδης, ο Ιωάννης Λύρατζης, έρχονται στην τοποθεσία, μένουν ενθουσιασμένοι από την ποιότητα του νερού και επιλέγουν αυτό τον τόπο για την ίδρυση της Νέας πόλης.
Καθοριστική ήταν η συμβολή της 11ης Διλοχίας Μηχανικού, η οποία χάραξε τη νέα πόλη, σύμφωνα με το σχέδιο που εκπόνησε ο Γεώργιος Μαγκλής, ανέλαβε την κατασκευή των δρόμων και των πρώτων κτισμάτων. Αλλά και επίσης, ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος Βαρβάκης και ο Διάκος του Γεώργιος Μακαρόνης, οι οποίοι έπεισαν τους συμπολίτες τους, Ανδριανουπολίτες και Καραγατσιανούς να μην διασκορπιστούν, αλλά με πρόσταγμα την ισχύν εν τη ενώσει, να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να αντιμετωπίσουν από κοινού την μοίρα τους. Τέλος, και ο Γενικός Διοικητής της Θράκης Σπύρος Δάσιος που θεμελίωσε και ίδρυσε την Νέα Ορεστιάδα, παρέχοντας την κάθε δυνατή βοήθεια.
Οι6.150 πρόσφυγες, 5.200 από το Κάραγατς και 950 από την ευρύτερη περιοχή της Αδριανούπολης, βρέθηκαν αντιμέτωποι με δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισανήταν η έλλειψη στοιχειωδών υποδομών υγιεινής, με τις αρρώστιες να πλήττουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η ανάπτυξη αργή. Βούλιαζαν στις λάσπες, και αργότερα με διαβάσεις πέτρινες και πρόχειρες κατασκευές που βόλευαν προσωρινά τηνκατάσταση. Η άμεση ανάγκη για στέγαση και η ανάγκη να προλάβουν τον χειμώνα και τις δύσκολες καιρικές συνθήκες είχαν ως αποτέλεσμα τη μεταφορά των κατοίκων από τις σκηνές σε σπίτια με ξύλινο σκελετό, λάσπη και άχυρα. Το επόμενο καλοκαίρι με την άνοδο της θερμοκρασίας, τα στάρια φύτρωσαν και οι τοίχοι των σπιτιών έγιναν καταπράσινοι. Το 1924 έγιναν δύο πέτρινα καλντερίμια ένα από το κέντρο για την προμήθεια του νερού και ένα προς την εκκλησία. Στη δεκαετία του 1930 σκυροστρώθηκαν οι δύο κεντρικοί δρόμοι και σταδιακά μετά το 1950 τα αμμοχάλικα και το σκυρόδεμα διευκόλυνε τις μετακινήσεις. Από τη δεκαετία του 1980 άρχισε η συστηματική ασφαλτόστρωση όλων των δρόμων τόσο του αστικού ιστού όσο και των γύρω περιοχών και χωριών.Ηλεκτρικός φωτισμός σε δημόσιους χώρους δεν υπήρχε. Οι γκαζόλαμπες και τα φανάρια ήταν το μόνο μέσω φωτισμού όταν έπεφτε το σκοτάδι., τα πρώτα χρόνια. Από το 1929 σταδιακά τοποθετήθηκαν σε κάθε διασταύρωση κολώνες με μια λάμπα με αχνό φως, ενώ τα περισσότερα σπίτια συνέχιζαν να φωτίζονται με το καντηλάκι.
Από την πρώτη στιγμή στη νέα Ορεστιάδα μεταφέρθηκαν όλες οι δημόσιες υπηρεσίες, όπως η αστυνομία, το Ειρηνοδικείο το Ταχυδρομείο και η Μητρόπολη, που αρχικά στεγαζόταν σε αντίσκηνα. Στους κατοίκους δόθηκαν χωράφια και στο κέντρο της πόλης άρχισαν να στήνονται τα πρώτακαταστήματα, ανάλογα με τις γνώσεις και την οικονομική δυνατότητα του καθενός, μεταξύ των οποίων και κάποια Αρμενικά και Εβραϊκά.
Νέες θυσίες για το βωμό της Πατρίδας, ήρθαν μετά την κατοχή, στον πόλεμο, όπου πολλά νέα παιδιά από τη Νέα Ορεστιάδα στάλθηκαν στο Μέτωπο και έχασαν τη ζωή τους.
Η Ορεστιάδα συνέχισε την πορεία της και κατόρθωσε να σταθεί στα πόδια της και να αναπτυχθεί. Σε αυτό συντέλεσαν τα πολυπληθή και πλούσια χωριά της ευρύτερης περιοχής, όπου για χρόνια ήταν πληθυσμιακός αιμοδότης της Νέας Ορεστιάδας, με ισχυρή οικονομία.
Η Ορεστιάδα τα τελευταία χρόνια, αντιμετωπίζει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις από την ίδρυσή της. Ο πληθυσμιακός μαρασμός, η ερήμωση των χωριών, η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση κραδαίνουν ισχυρά την ευημερία και την ανάπτυξη.
Τέτοιες ημέρες και επετείους που σκοπός είναι να φωτίσουμε με γνώση το δρόμο που μας έφερε στη Νέα Ορεστιάδα, να ρίξουμε λάδι στο καντήλι της μνήμης σε όσους ξεριζωμένοι από πανάρχαιες εστίες, πονεμένοι αλλά περήφανοι, αφιέρωσαν όλη τη ζωή τους στην ίδρυση και την ανάπτυξη της πόλης που με τόσο κόπο και θυσίες έχτισαν. Χρέος όλων μας είναι να διασφαλίσουμε αυτή την κληρονομιά ως φρουροί του μέλλοντος, εδώ στη Νέα Ορεστιάδα, όπου αρχίζει η Ελλάδα.
Η Νόρα Μοσχοφίδου είναι δικαστική υπάλληλος, απόφοιτος Ελληνικού Πολιτισμού του ΕΑΠ και κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου στη Δημόσια Διοικηση του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου