Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΚ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ

ΙΩΑΝΝΗ Γ΄ ΔΟΥΚΑ ΒΑΤΑΤΖΗ (1198 -1254) 

Πλέκει  δε και ο Γρηγοράς εγκώμιον του τε Βατάτση και της Ειρήνης, γράφων ότι διείπον τα της Βασιλείας πάνυ σεμνώς και κοσμίως, πλείστην ποιούμενοι πρόνοιαν όπως ανθή η δικαιοσύνη και η ευνομία εις το κράτος των, και πάσαν λαμβάνοντες φροντίδα προς καταδίωξιν παντός σφετεριστού. Έκτισαν δε αμφότεροι δια πολλών αναλωμάτων περικαλλείς ναούς, ο μεν βασιλεύς τον ναόν τον περί την Μαγνησίαν επ’ ονόματι της Θεομήτορος, καλούμενον Σώσανδρα, και τον εντός της Νίκαιας του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου, η δε βασιλίς τον εν τη Προύση ναόν της μητροπόλεως επ’ ονόματι του Βαπτιστού Ιωάννου. Κατέστησαν δε τους ναούς τούτους δια της χορηγίας κτημάτων πολλών και προσόδων ετησίων ενδιαιτήματα μοναζόντων «πλήρη χάριτος και θυμηδίας πνευματικής». Ίδρυσαν δε και νοσοκομεία, και πτωχοκομεία, εμφορούμενοι υπό φιλανθρώπων και θεοσεβών αισθημάτων.

Καθόλου δ’ ειπείν, ο Βατάτσης μεγάλως συνετέλεσεν εις την ανάπτυξιν της κοινωνικής ευημερίας του κράτους του, και της απονομής δικαιοσύνης. Επί της βασιλείας αυτού κατέπαυσε το επικρατήσαν πρότερον επί των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου ολέθριον σύστημα νοσφίσεως κτημάτων υπό των κατά τόπους τοπαρχών. Η γη εν τω κράτει αυτού ήτο διανεμημένη εν δικαιοσύνη· αυτός δ’ ούτος εκέκτητο τόσον μέρον γης αροσίμου και προς φυτείαν όσον ήρκει προς ιδίαν του χρήσιν, και προς τας δαπάνας του βασιλικού ταμείου, δι’ αγαθοεργά έργα και χορηγίας εις οίκους ευαγείς. Είχε δε κτήματα ικανά και βόας και ίππους, ποίμνια προβάτων και χοίρων και παντοίων ειδών πτηνά.

Υπό τοιαύτην δε πατρικήν διοίκησιν και συνετήν οι πολίται μετείχον αληθούς ευδαιμονίας. Αι αποθήκαι έβριθον παντοειδών καρπών, εστενοχωρούντο δι’ αι αγυιαί και οδοί, και πάσα μάνδρα και σηκός εκ της πληθύος των κτηνών και των πτηνών. Συνέπεσε δε τότε προς ευτυχίαν των Ρωμαίων να ενσκήψη εις τους ομόρους Μουσουλμάνους λιμός ισχυρός και σπάνις μεγίστη τροφίμων, ώστε προσήρχοντο σωρηδόν εις το κράτος της Νικαίας αγορασταί τούτων, δίδοντες χρήματα ή εις είδος υφάσματα πολύτιμα και άλλα ποικίλα κομψοτεχνήματα, αντικείμενα τριφής και τέρψεως.

Η κατάσταση αύτη και η αύξησις της καταναλώσεως των εγχωρίων προϊόντων του βασιλείου της Νίκαιας επήνεγκεν, ως εικός, την υπερτίμησιν αυτών, ώστε και ο βους, και ο έριφος, και η όρνις αυτή ετιμώντο αντί πολλού. Ο πλούτος εισέρρευσεν εις πάσας τας τάξεις των πολιτών, έβριθον δε χρημάτων τα βασιλικά ταμεία. Ίνα δε παραστήση ο Γρηγοράς δια παραδείγματος την δαψίλειαν των βασιλικών προσόδων, αναφέρει ότι εκ χρημάτων εισπραχθέντων αποκλειστικών εκ πωλήσεως των ωών μόνον του βασιλικού πτηνοτροφείου, ο Βατάτσης κατεσκεύασε στέφανον, ον έδωκε δώρον τη βασιλίδι Ειρήνη, κεκοσμημένον και διηνθισμένον δια μαργάρων και άλλων πολυτίμων λίθων, ον ωνόμασεν ωάτων.

Ο πλούτος ούτος, ο συσσωρευθείς εν τη αυτοκρατορία της Νικαίας, μικρόν κατά μικρόν, εγέννησε την ευμάρειαν περί τον βίον, και διέδωκε την τρυφήν εις τον λαόν τέως διάγοντα εν αυταρκεία. Εύρε δε τότε στάδιον ευρύ το εμπόριον των δυτικών και των ανατολικών λαών, κομίζον εις Νίκαιαν ποικίλα είδη πολυτελείας, ιδίως υφασμάτων. Τα πολυτελή υφάσματα των Σινών, των Βαβυλωνίων, των Ασσυρίων, και τα των βιομηχαικών πόλεων της Ιταλίας επωλούντο εις Νίκαιαν ευωνότερον ή εν άλλαις χώραις, ένεκα των εμπορικών συνθηκών, ας ο Λάσκαρις και ο Βατάτσης είχον συνάψει μετά των Ενετών και Γενουηνσίων. Υπήρχον δ’ εν Αδραμυττίω προ πολλού ιδρυμένοι δυο εμπορικοί οίκοι εξ Ιταλίας, ο του Αλδεμβραντίνου εκ της εν Ιταλία πόλεως Λούκας, φημιζομένης δια τα πολύτιμα υφάσματα, άτινα υφαίνοντο εν αυτή.

Ο Βατάτσης ιδών ότι η κατάστασις αύτη ήθελεν εξαγάγει πάντα τον εισρεύσαντα νομισματικόν πλούτον εις την χώραν του, απηγόρευσε δια διατάγματος εις τους υπηκόους του πασών των κοινωνικών τάξεων να μεταχειρίζωνται ενδύματα, ή τρώγωσι τροφάς κομιζομένας έξωθεν υπό του ξενικού εμπορίου. Ρητώς δε παρήγγελει δια νεαράς να μεταχειρίζνται προς ενδυμασίαν και τροφήν μόνον τα είδη εκείνα, άτινα παρήγεν η ελληνική γη και ύφαινον ελληνικαί χείρες, κηρύξας τον παραβάτην άτιμον αυτόν τε και το γένος του. Ο ιστορών τα περί τούτου Γρηγοράς πιθανώς αναγράφει και αυτάς τας λέξεις του διατάγματος επιλέγων ότι ο άρχων δεν δύναται μεν να διατάξη αλλαγήν των αναγκαίων και χρησίμων περί τον βίον εις τους πολίτας, δύναται όμως να απαγορεύση τα περιττά· είνε δε νόμος και τιμή εις τους αρχομένους να ακολουθώσι τας διαταγάς των αρχόντων.

Μετά την έκδοσιν της νεαράς ταύτης έπαυσε πάσα αγορά ξένων υφασμάτων, ενεδύοντο πάντες, και οι ευγενείς έτι εξ εγχωρίων. Οθρώς δε παρατηρεί ο Χάϋδ, ο ιστορίαν γράψας του κατά τον Μέσον αιώνα εμπορίου εν τη Ανατολή, ότι τοιαύτα ο Βατάτσης διατάξας σκοπόν προέθετο να ζημιώσει το εμπόριον των Ενετών, Γενουηνσίων και λοιπών, μη δυνάμενος άλλως να βλάνη αυτούς, οίτινες, ενώ διέκειντο προς αυτό εχθρικώς.