ΒΟΡΕΑΣmagazin: Η ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΑ ΓΚΙΟΥΛΕΡ

Του Ορχάν Παμούκ

Η Πόλη του Αρά Γκιουλέρ είναι η δική μου πόλη. Η πόλη όπου ζω, που τη γνωρίζω, νομίζω ότι τη γνωρίζω, την πιστεύω και βλέπω σαν έναν ολόκληρο κόσμο, η πόλη που θεωρώ τον εαυτό μου αναπόσπαστο κομμάτι της. Τα δρομάκια, τα καλντερίμια, τα καταστήματα, τα εγκαταλελειμμένα και γεμάτα ρύπους εργοστάσια, τα καράβια, οι άμαξες, τα λεωφορεία, τα σύννεφα, τα ταξί και τα ντολμούς, τα κτίρια και οι γέφυρες, οι καπνοί και τα φουγάριο, οι άνθρωποι τέλος, και αυτή η ασύλληπτη, με την πρώτη ματιά, ουσία των πραγμάτων της Πόλης του ’50 και του ’60, αποθανατίστηκαν, τεκμηριώθηκαν και διαφυλάχθηκαν με τον καλύτερο τρόπο στις φωτογραφίες του Αρά Γκιουλέρ.

Ο Αρά Γκιουλέρ προτιμά να προβάλλει όχι την καλλιτεχνική πλευρά του απίστευτα εκτενούς και πλούσιου έργου του που ο ίδιος απλά ονομάζει «αρχείο», αλλά την τεκμηριωτική και δημοσιογραφική του πλευρά. Τούτο ίσως οφείλεται σε μια μετριοφροσύνη που παρατηρώ σε πάρα πολλούς λαμπρούς καλλιτέχνες. Τη στάση αυτή θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε επιθυμία αποστασιοποίησης από το επίπλαστο που ελλοχεύει στην τέχνη. Και όταν, πότε πότε, μας λέει ότι η φωτογραφία δεν είναι τέχνη, μας υπενθυμίζει με σεμνότητα τη –θαυμαστά ισχυρή- τεκμηριωτική αξία του έργου του. Και έχει δίκιο.

Μολονότι έχει δίκιο, δεν μπορούμε να αρνηθούμε πως ό,τι συνδέεται γενικά με την τέχνη, όλα τα στοιχεία που έχουν σχέση με το άτομο που αποκαλούμε «εκ γενετής καλλιτέχνη», διαφαίνονται με το παραπάνω στον Αρά Γκιουλέρ. Οι φωτογραφίες του της Πόλης θυμίζουν καταρχάς σε όποιον τις βλέπει πρώτη φορά ένα προσωπικό ύφος, μια συνέπεια, μια υπογραφή, εδώ και χρόνια κάθε φορά που κοιτάζω αυτές τις φωτογραφίες, αναρωτιέμαι κατά πόσον η μαγεία τους οφείλεται στην ίδια την πόλη και κατά πόσον στην αλάθητη ματιά του φωτογράφου. Μήπως επειδή η πόλη μου φαίνεται όπως ακριβώς είναι σ’ αυτές τις φωτογραφίες; Είναι δύσκολη απάντηση. Και είναι δύσκολη, πιθανώς επειδή ο Αρά Γκιουλέρ δεν φωτογραφίζει μια τυχαία εικόνα των δρόμων της Πόλης, αλλά το πνεύμα τους, και μας τους παρουσιάζει ως συνηθισμένες φωτογραφίες ενός ρεπόρτερ.

Έχω δει τόσες φορές μερικές από αυτές τις φωτογραφίες ώστε τις συγχέω με τις δικές μου αναμνήσεις από την Πόλη, όπως ακριβώς, κάποιοι, μετά από πολλά χρόνια, θεωρούν τα όνειρά τους σαν κάτι που το έχουν βιώσει και το θυμούνται σαν πραγματικότητα. Συχνά, κοιτάζοντας αυτές τις φωτογραφίες, λέω στον εαυτό μου: «Εγώ πέρασα από εδώ, είδα αυτά τα πράγματα, ήμουν εκεί, ναι, ήταν ακριβώς έτσι». Στο συναίσθημα αυτό υπάρχει η προσπάθεια να υπενθυμίσω, να αποδείξω στον εαυτό μου ότι αυτό που βλέπω δεν είναι μόνο η Πόλη του Αρά Γκιουλέρ που έγινε πλέον παρελθόν, ούτε η τέχνη του φωτογράφου, αλλά η ίδια η ζωή μας. Οι φωτογραφίες του Αρά Γκιουλέρ μου θυμίζουν ταυτόχρονα πόσο άλλαξε η Πόλη, αλλά και πόσο παρέμεινε η ίδια.

Όταν ο Αρά Γκιουλέρ το 1947 βγήκε στους δρόμους της πόλης και άρχισε να τραβάει φωτογραφίες, εγώ δεν είχα γεννηθεί ακόμη. Για πρώτη φορά πρόσεξα το όνομά του στις σελίδες του περιοδικού Hayat που δημοσίευε φωτογραφίες του τη δεκαετία του 1970. Ο επιπλέον λόγος για τον οποίο αυτό με είχε εντυπωσιάσει, ήταν ότι ο εκδότης αυτού του πολυδιαβασμένου εβδομαδιαίου περιοδικού ποικίλης ύλης, που έδινε μεγάλη βαρύτητα στις φωτογραφίες, ήταν ο σύζυγος της θείας Τουρκιάν, ο ποιητής Σεβκέτ Ράντυ. Τη δεκαετία του ’70 κάθε φορά που εφημερίδες και περιοδικά ήθελαν να δημοσιεύουν μια φωτογραφία που να αποδίδει ρεαλιστικά την ατμόσφαιρα της εποχής και τον κόσμο της εργασίας, γνώριζαν ότι έπρεπε να απευθυνθούν στον Αρά Γκιουλέρ. Μετά το 1970 τα βιβλία του άρχισαν να εκδίδονται πρώτα στο εξωτερικό και ακολούθως στην Τουρκία. Επειδή ήταν γνωστός και ως φωτογράφος διάσημων συγγραφέων και καλλιτεχνών, όταν, το 1994, για πρώτη φορά φωτογράφισε και εμένα, σκέφτηκα ότι πλέον ήμουν γνωστός συγγραφέας.

Όμως προσωπικά γνώρισα τον Αρά Γκιουλέρ το 2003, όταν έγραφα το βιβλίο Ιστανμπούλ και έκανα έρευνες στο αρχείο του. Το τριώροφο, μεγάλο οικογενειακό σπίτι στο κέντρο του Πέραν, στο Γαλατάσαραϊ, που κληρονόμησε από τον πατέρα του, αρμένο φαρμακοποιό, και το οποίο ο Αρά Γκιουλέρ χρησιμοποιούσε για χρόνια ως ατελιέ, είχε πια μετατραπεί σ’ ένα απλό μουσείο που περιείχε ένα εκπληκτικό αρχείο οκτακοσίων χιλιάδων φωτογραφιών. Για το βιβλίο μου δεν αναζητούσα τις περίφημες φωτογραφίες του που γνώριζαν όλοι, αλλά εικόνες των πίσω δρόμων με τη μελαγχολία που πραγματεύομαι στο βιβλίο, και που ταίριαζαν με την ασπρόμαυρη ατμόσφαιρα των παιδικών μου χρόνων. Στο αρχείο του Αρά Γκιουλέρ, που δεν του άρεσαν οι αποστειρωμένες, καθαρές, τουριστικές φωτογραφίες της Πόλης, ανακάλυψα πολύ περισσότερες αυτού του είδους απ’ όσες φανταζόμουν. Το απίστευτα εκτενές και πλούσιο αρχείο του Αρά Γκιουλέρ είναι η οπτική μνήμη του τελευταίου μισού αιώνα της Πόλης και είναι καθήκον όλων μας να το διαφυλάξουμε.

Η μεγάλη επιτυχία του Αρά Γκιουλέρ είναι ότι αιχμαλώτισε και διαφύλαξε όχι μόνο τις δικές μου οπτικές μνήμες, αλλά και εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, με όλη την ποιητικότητα και τον πλούτο τους. Κάθε φορά που παρατηρώ τις λεπτομέρειες των φωτογραφιών του Αρά Γκιουλέρ, αισθάνομαι την επιθυμία να τρέξω στο γραφείο μου και να γράψω για την πόλη μας.