" Κοσμάς ο Αιτωλός μιλάει στο λαό", ένα έργο του καταγόμενου από την Πετρούσα Δράμας αυτοδίδακτου ζωγράφου Άγγελου Κουγιουμτζή για τον Άγιο του Γένους και των ελληνικών γραμμάτων, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο το 1779, πριν 240 χρόνια

«Κοσμάς ο Αιτωλός μιλάει στο λαό», ένα έργο σε λάδι του καταγόμενου από την Πετρούσα Δράμας αυτοδίδακτου ζωγράφου Άγγελου Κουγιουμτζή, που σαν σήμερα στις 24 Αυγούστου 1779, πριν 240 χρόνια, στο Κολκάντασι της Αλβανίας.  Η καθηγήτρια Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(ΑΠΘ) Άρτεμη Ξανθοπούλου-Κυριακού γράφει στο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ της Εκδοτικής Αθηνών: «Λόγιος μοναχός και περιοδεύων ιεροκήρυκας, που με το κήρυγμα του και τα πολυάριθμα σχολεία που ίδρυσε(«δέκα σχολεί ελληνικά και διακόσια δια κοινά γράμματα», όπως είχε γράψει σε επιστολή προς τον αδελφό του Χρύσανθο), συνέβαλε στην αναχαίτιση των εξισλαμισμών και στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας μεταξύ των βλάχικων και των αρβανίτικων πληθυσμών της Ηπείρου και της Αλβανίας…άνθρωποι του Αλβανού Κουρτ πασά του Μπερατιού θανάτωσαν με απαγχονισμό τον Κοσμά σε μια τοποθεσία έξω από το χωριό Κολκάντασι…Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, που στη συνείδηση του απλού λαού είχε καταξιωθεί ως άγιος, ενόσω ακόμη ζούσε(του αποδίδονταν πλήθος θαύματα), ανακηρύχτηκε επίσημα άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας μόλις το 1961. Η μνήμη του εορτάζεται στις 24 Αυγούστου, μέρα του μαρτυρικού θανάτου του. Υπήρξε ο μοναδικός λαϊκός ρήτορας της εποχής του που είχε μια τόσο πλατιά απήχηση στις μεγάλες μάζες του λαού. Αυτόπτες μάρτυρες ανέβαζαν σε χιλιάδες τα πλήθη που συνέρρεαν για να τον ακούσουν, οι οποίο και τον ακολουθούσαν κατά τις συνεχείς μετακινήσεις του από τόπο σε τόπο…Η ζωή και το έργο του λαϊκού διδάχου πλούτισε την ελληνική βιβλιογραφία με πλήθος ιστορικές μονογραφίες ενώ η γεμάτη αυταπάρνηση προσφορά του συγκίνησε συγγραφείς και ποιητές».

Σταύρος Γ.Παπαθανάκης