"Επιτελείται κάτι που δεν έγινε τα τελευταία 100 έτη", επισήμανε στην ομιλία της στην Παναγία Κουμαριώτισσα στο Νιχώρι του Βοσπόρου η Άννα Αλ. Βεγλερή, η τελευταία των Καραθεοδωρή στην Κωνσταντινούπολη

Επιτελείται κάτι που δεν έγινε τα τελευταία 100 έτη

Της Άννας Αλ. Βεγλερή

ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ

Στη μνήμη των προγόνων μου και σε όσους ενστερνίζονται το ήθος τους

Πανασιολογιώτατε πάτερ Νεκτάριε,

Αιδεσιμότατε πάτερ Αντώνιε, Πρόεδρε της κοινότητος μας,

Συγχωριανοί, Συμπολίτες μας και Επισκέπται εξ Ελλάδος,

Η θεοσεβής και ιστορική κοινότης Νεοχωρίου χαιρετίζει με ιδιαίτερη συγκίνηση την ομήγυρη εδώ διότι σήμερα, στον χώρον αυτόν, επιτελείται κάτι που δεν έγινε τα τελευταία 100 έτη.

Μεταξύ μας έχουμε τους εκπροσώπους του Πολιτιστικού Συλλόγου Νέας Βύσσας "Στέφανος Καραθεοδωρής" που εδρεύει στον Δήμο Βύσσας του νομού Έβρου, στην Ελλάδα. Εκ μέρους της κοινότητος Νεοχωρίου, της εφοροεπιτροπής της Παναγίας Κουμαριωτίσσης και εμού της ιδίας επιθυμώ να απευθύνω το "καλώς ορίσατε" προς τον πρόεδρο του Συλλόγου αυτού κύριον Χρήστο Ορμανλίδη και τα λοιπά μέλη του διοικητικού συμβουλίου του εν λόγω Συλλόγου, προς τον Δήμαρχον Βύσσας, κύριον Παναγιώτη Σιανκούρη και όλους τους δημότες Βύσσας που συμμετέχουν στην εκδήλωση του Συλλόγου.

Ο Σύλλογος "Στέφανος Καραθεοδωρής" ιδρύθηκε το 1977 στη Νέα Βύσσα από ανθρώπους που αγαπούσαν την μελέτη των προγόνων τους. Σκοπός του Συλλόγου είναι η προβολή των έργων όχι μόνο του μεγάλου ιατρού Στεφάνου Καραθεοδωρή και του υιού του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή Πασά, αλλά και όλων όσων διέπρεψαν από τους δύο κυρίους κλάδους της οικογενείας των αδελφών Καραθεοδωρή: του Αντωνίου και του Στεφάνου. Μέσα στα πλαίσια αυτά ο Σύλλογος οργάνωσε ημερίδα ομιλιών από εκλεκτούς επιστήμονες αύριο, την 18ην Απριλίου στην Βύσσα. Μερικοί από τους αυριανούς ομιλητές ευρίσκονται κοντά μας και επιθυμώ να απευθύνω θερμό χαιρετισμό εις αυτούς, οι οποίοι είναι : Θωμάς Βουγιουκλής, Παύλος Πηλαβάκης, Ευάγγελος Σπανδάγος και Χρυσολέων Συμεωνίδης.

--------------------------------

*όσοι δήλωσαν πρόθεση συμμετοχής μέχρι και την 14^ην Απριλίου 2010.

Επιπροσθέτως, ο Σύλλογος οργάνωσε προσκύνημα στους τάφους των Στεφάνου και Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή στο Νιχώρι, που ευρίσκονται στο προαύλιο της Εκκλησίας μας. Αλλά σ’ αυτό το προσκύνημα συμβαίνει και κάτι που δεν έτυχε να συμβεί κατά τα τελευταία 60 χρόνια. Παρευρισκόμεθα εδώ 6 από τα δισέγγονα του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή, εκ των οποίων τα 5 εγγόνια του Στεφάνου, ενός εκ των 7 τέκνων του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Χαιρετίζω, λοιπόν, με αλφαβητική σειρά:

-          την Αικατερίνη Βαϊράμογλου

-          τον Αλέξανδρο Μπέζη

-          την Μαρία Παπαδάκη (το γένος Βαϊράμογλου)

-          τον Παύλο Πηλαβάκη, και

-          την Ειρήνη Ραφαήλ

οι οποίοι ήλθαν εξ Αθηνών δια τον σκοπόν αυτόν. Επίσης εξ Αθηνών έχομεν ένα από τα τρισέγγονα του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή, τον Γρηγόρη Β. Παπαδάκη.

Στην συνέχεια επιθυμώ να ενημερώσω τους επισκέπτες μας, και τους συμπολίτες μας, δια την ιστορία αυτής της Εκκλησίας και το "πόθεν έσχες" των τάφων Καραθεοδωρή στο προαύλιο της Εκκλησίας αυτής. Δι’ αυτό θα αναφερθώ στα όσα έγραψε ο πατέρας μου, Αλέξανδρος Βεγλερής, πριν από 23 χρόνια με αφορμή τον εορτασμό της εκατοστής πεντηκοστής (150) επετείου της οικοδομής της ιεράς εκκλησίας της Παναγίας Κουμαριωτίσσης.

*

«Ο πρώτος ναός της ενορίας της Παναγίας εκτίσθει περί το 1790 εις θέσιν η οποία ονομάζετο Κόμαρα. Ο γάλλος φυσιοδίφης Pierre Gyllius ονόμασε την περιοχή Κόμαρα (δηλαδή, Κούμαρα ή Κουμαριές). Ο Gyllius προ 450 ετών έκαμε πολυετείς μελέτας επί της τοπογραφίας του Βοσπόρου και της Πόλεώς μας, εξέδωκε δε το βιβλίο του με τίτλο De Bosforo Tracio (Περί Βοσπόρου Θρακικού), εν Λυώνι το 1561. Υποτίθεται ότι υπήρχον άλλοτε κουμαριές, αν και ο συγγραφεύς δεν είχε ιδή αυτά τα δενδρύλλια. Η τοποθεσία Κόμαρα αντιστοιχεί εις το σημερινό "Τσιροζλούκο" (ή "Κεφαλοχώρι" δηλαδή "Köybaşi"), κείμενον εις την βορείαν άκρη του χωριού μας. Δι’ αυτόν τον λόγο η εκκλησία της Παναγίας έλαβε την επωνυμίαν «Κουμαριώτισσα». Η εικών της Παναγίας, της οποίας απεστείλαμεν την φωτογραφίαν μαζί με την πρόσκλησιν μας, είχε μεταφερθεί εις τον πρώτον αυτόν ναόν από μοναχούς της Ιερά Μονής του Τιμίου Προδρόμου, κειμένης παρά την Σωζόπολην της σημερινής Βουλγαρίας.

Το γεγονός ότι στην τοποθεσία των Κουμάρων υπήρχε εκτεταμένο κτήμα της κοινότητος επιβεβαιώνει τον εντοπισμό της ως άνω εκκλησίας. Το κτήμα αυτό απηλλατριώθη προς τριάκοντα ετών υπό της δημαρχίας, παραμένουν όμως μικραί κατοικίαι εις την περιφέρειαν τούτου, των οποίων κατέχομεν τους τίτλους ιδιοκτησίας.

Εις τα αρχεία της κοινότητός μας ευρίσκονται δυο σιγιλλιώδη γράμματα απευθυνόμενα προς τους τιμιωτάτους επιτρόπους της εν τω χωρίω Νεοχωρίου του καθ’ ημάς Καταστένου ιεράς εκκλησίας της σεμνυνομένης εν ονόματι της υπεραγίας δεσποίνης ημών Θεοτόκου και επιλεγομένης Κουμαριωτίσσης. Το πρώτο γράμμα υπεγράφει υπό του πατριάρχου Καλλινίκου Ε΄ τον Νοέμβριο του 1802, το δεύτερον δε υπεγράφη υπό του πατριάρχου Κυρίλλου ΣΤ΄ τον Ιούνιο του 1814.

Αυτά τα έγγραφα αποδεικνύουν ότι η παλαιά εκκλησία ελειτούργει κατά το 1802 και ενωρίτερον και μέχρι του 1814 και πέραν αυτού. Εις δε τους σχολικούς ισολογισμούς, τους επικυρωμένους έκαστον έτος υπό του πατριάρχου, βλέπομεν μίαν διακοπήν από του 1820 μέχρι του 1826. Υποθέτομεν δε ότι η κατεδάφισις της παλαιάς εκκλησίας θα έλαβε χώραν κατ’ αυτό το διάστημα.

Τοιουτοτρόπως, οι ενορίται ευρέθησαν χωρίς εκκλησία. Αλλ’ αυτό δεν διήρκησε πολύ διότι συνέβησαν τα εξής ιστορικά γεγονότα.

Το 1836 ενέσκυψε εις την Πόλην μας επιδημία πανώλους. Η κατάσταση ήτο πολύ επικίνδυνη διότι τότε δεν υπήρχαν οι γνώσεις και τα φάρμακα των μετέπειτα εποχών. Έπρεπε, βεβαίως, να απομονωθούν οι ασθενείς. Εις αυτό όμως έφεραν αντίδραση θρησκευτικοί κύκλοι, οι οποίοι δεν επέτρεπον επέμβασην εις τας υποθέσεις του Θεού. Τότε ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ διέταξε εις τον şeyhül islam¹ να εκδόσει φετβάν (θρησκευτικόν ορισμόν) επιτρέποντα την ίδρυσιν υγειονομικής υπηρεσίας και την απομόνωσιν των ασθενών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο ιατρός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή² διορίσθει αρχίατρος του λοιμοκαθαρτηρίου του πύργου του Λεάνδρου  (Kiz Kulesi) όπου απεμονώθησαν όλοι οι ασθενείς οι πάσχοντες εκ πανώλους. Ούτω οι Πόλις μας εσώθη από την επιδημίαν.

Ένα ευχάριστο αποτέλεσμα της νίκης κατά της πανώλους το 1836, είναι ότι ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ δια να δείξη την ευαρέσκειάν του προς τον ιδιαίτερον ιατρόν του Στέφανο Καραθεοδωρή, επέτρεψε την ανέγερσην της εκκλησίας της Παναγίας Κουμαριωτίσσης, ήτις επερατώθη το 1837. Ο δε τάφος του Στεφάνου Καραθεοδωρή ανεγέρθη τιμής ένεκεν εις τον αυλόγυρον της εκκλησίας …»

1.       τίτλος «ανώτατου επόπτη επί των θρησκευτικών θεμάτων» στο Οθωμανικό κράτος.

2.       Ανηψιός του Στεφάνου Καραθεοδωρή εκ του αδελφού του Αντωνίου, και πάππος, εκ πατρός, του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Στ. Καραθεοδωρή (βλ. Οι Καραθεοδωρή, υπό Γαβριήλ Σ. Κρέστοβιτς. Αθήναι, 1950)

*   *

*

Στον αυλόγυρο της Εκκλησίας, στο επίπεδο του Καμπαναριού, ευρίσκονται 3 τάφοι: ο τάφος του Στέφανου Καραθεοδωρή, όπου είναι ενταφιασμένη και η σύζυγός του Λουκία· ο τάφος της κόρης τους Σοφία· και ο τάφος του υιού τους Αλεξάνδρου εντός του οποίου υπάρχουν και άλλοι απόγονοι.

Θα αναφερθώ σε δύο σημεία σχετικά με τον ιατρό Στέφανο και τον υιό του Αλέξανδρο: Το πρώτο είναι ότι καμία ομιλία γι’ αυτούς δεν μπορεί να δικαιώσει το πολύπλευρο έργο τους. έτυχον πολλών αξιωμάτων και τιμών και αυτό όχι μόνο επειδή ήσαν άξιοι οι ίδιοι αλλά και διότι το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής ήτο τέτοιο που επέτρεπε την αξιοποίηση των ικανοτήτων των ανθρώπων και στον πολιτειακό χώρο και στον ομογενειακό χώρο ταυτοχρόνως. Το δεύτερο σημείο είναι ότι τόσο οι ίδιοι όσο και οι σύζυγοί τους ήσαν άνθρωποι σεμνοί, ταπεινόφρονες και η προσφορά τους είχε γνώμονα την αγάπη προς τον πλησίον τους. οι 8 στίχοι του επιτυμβίου στον τάφο του Στεφάνου Καραθεοδωρή συνοψίζουν την ζωή τους με τα ακόλουθα λόγια:

«Άφησαν στην γη μία ζωή που ήταν ια εικόνα δυο σοφών αστεριών

ο ιατρός Στέφανος και η σύζυγος του Λουκία, οι οποίοι, βέβαια,

αφού ετράφησαν στο βαθύ αυλάκι της ευσεβείας, σοφία και αρετής

μετέβησαν στα δώματα των αγίων.

Η δόξα και η αλαζονεία της ευτυχίας

να μην ξεγελούν τον νου σου· να θεωρής την καλοσύνη

θεμέλιο της προσφοράς στο έθνος.

Τίμησε με εύφημο μνεία αυτό το μνήμα

και τους κείμενους αθλοφόρους της πολύμοχθης αρετής».

-------------------------------------------

*Επιθυμώ να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στην κυρία Ελένη Β. Γιαγτζίογλου δια την ενεργό συμβολή της στην μετάφραση του κειμένου.

*   *

«Ο τάφος, σαν τάφος, στολισμένος ή μη, αποτελεί μία υλική μαρτυρία της ιστορικής παρακαταθήκης. Τα γραπτά, είτε εν είδει πεζού λόγου είτε ποίησης, όπως και αυτό επί του τάφου του Στεφάνου Καραθεοδωρή, αποτελούν την πνευματική μαρτυρία της ιστορικής παρακαταθήκης –την άυλη πλευρά της ιστορίας. Όσο όμως υπάρχει έμπρακτο ενδιαφέρον δια μία ιστορική παρακαταθήκη- όπως, η ίδρυση πολιτιστικού συλλόγου, η διοργάνωση ομιλιών σαν κι’ αυτές που αναφέρονται στο πρόγραμμα της αυριανής προαγωγή και συνέχιση του έργου αυτού του ανθρώπου που έζησε και έδρασε επωφελούς 150-200 χρόνια πριν, καθώς και το μακρινό σας ταξίδι  στο χωριό μας δια να τελέσετε επιμνημόσυνο δέηση στο χώρο της εκκλησίας όπου ευρίσκονται οι τάφοι του Στεφάνου Καραθεοδωρή και των προσφιλών του ατόμων –όσο, λοιπόν, υπάρχει έμπρακτο ενδιαφέρον δια τους προγόνους μας και το έργο τους, τόσο περισσότερο διατηρείται ζωντανή αυτή η ιστορική παρακαταθήκη. Και όσο περισσότερο ζωντανή διατηρείται αυτή, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει στο να συνεχισθεί εκ μέρους των νέων γενεών. Διότι γίνεσθε, γινόμαστε, παράδειγμα προς μίμηση. Και το θετικό παράδειγμα, το θετικό πρότυπο, είναι ένα από τα σημαντικότερα θεμέλια σωστής συμπεριφοράς και, κατ’ επέκταση, προόδου ενός γένους. Διότι το πρότυπο εμπνέει τους ανθρώπους, πολύ δε περισσότερο τους νέους.

Οι παρευρισκόμενοι σήμερα εδώ, και μάλιστα εσείς που είχατε την έμπνευση να έρθετε από μακριά και να πληρώσετε φόρο τιμής στο λαμπρό άστρο της γενέτειρας Βύσσας, κάνατε κάτι, που συμπτωματικά ο συντάκτης του επιτυμβίου στο μνήμα του Στεφάνου και της Λουκίας Καραθεοδωρή εύχεται να γίνει : «… Τίμησε με εύφημο μνεία αυτό το μνήμα και τους κείμενους εν αυτώ αθλοφόρους της πολύμοχθης αρετής».

Γνωρίζουσα το φορτωμένο πρόγραμμα σας, δεν θέλω να επεκταθώ περισσότερο. Όμως δεν θέλω και να παραλείψω να ευχαριστήσω, και εκ μέρους των συγγενών μου, τον Αρχιμανδρίτη πατέρα Νεκτάριο, έξαρχο του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη, για την ευγενή του καλοσύνη να τελέσει την λειτουργία και την επιμνημόσυνο δέηση υπέρ των ψυχών των ευεργετών του Γένους.* Δεν θέλω επίσης να παραλείψω να ευχαριστήσω, και εκ μέρους των συγγενών μου, τον πρόεδρο της Παναγίας Κουμαριωτίσσης, κύριο Παντελή Βίγγα, που με προθυμία και χαρά δέχθηκε την εκδήλωση του Συλλόγου σας και έκανε ό,τι το δυνατό δια το «καλωσόρισμά σας» στην κοινότητα του Νεοχωρίου.

Υποβάλλω την ευγνωμοσύνη μου στον Σύλλογο σας και εύχομαι σ’ όλους σας υγεία, δύναμη και ευόδωση στις δραστηριότητες σας. Επιθυμώ δε να σας προσφέρω ένα αναμνηστικό λεύκωμα, που πρόλαβα να ετοιμάσω σε λίγα αντίτυπα:

Στο πρόεδρο κ. Ορμανλίδη, δια το αρχείο του Συλλόγου σας·

Στον πατέρα Νεκτάριο, για το αρχείο Σας·

Στον πρόξενο της Ελλάδος, κ. Νικ. Σιγάλα για το αρχείο του Προξενείου στην Κωνσταντινούπολη

Στον πρόεδρο της Ενορίας μας, για το αρχείο της Εκκλησίας μας.

Σε έκαστο από τους αυριανούς ομιλητές που παρευρίσκονται εδώ και

Στους συγγενείς μου που παρευρίσκονται εδώ, μέσω των οποίων στέλνω και ένα αντίτυπο για την εξαδέλφη μου, κυρία Ελένη Ι. Τζούνη, που δεν μπόρεσε να έλθη λόγω μικρού ατυχήματος.

-----------------------------

* παρενθετικά να αναφέρω ότι ο Αλέξανδρος, από την θέση που ευρίσκετο, ενήργησε υπέρ των συμφερόντων των κτημάτων του Παν. Τάφου σε κάποια βαλκανική επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας … συμπτωματικά έτυχε επίτροπος του Παν. Τάφου να τελέση το μνημόσυνο(!)

...................................................................................................................................................................Μια υψηλού και πολλαπλού συμβολισμού η ομιλία της Άννας Βεγλερή στην εκκλησίας της Παναγίας της Κουμαριώτισσας στο Νιχώρι του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη, γιατί όπως είχε πει χαρακτηριστικά, "Επιτελείται κάτι που δεν έγινε τα τελευταία 100 έτη" στη μνήμη του Στεφάνου Καραθεοδωρή, με την ίδια να εκπροσωπεί τον τελευταίο κρίκο αυτής της μεγάλης ιστορικής οικογένειας, που είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας των Ρωμιών της Πόλης και του Θρακικού Ελληνισμού!

Το σχετικό ρεπορτάζ από τον "Βορέα"(τεύχος 50) τον Μάιο 2010, πριν δέκα χρόνια.

Η Άννα Αλεξάνδρου Βεγλερή έφυγε από τη ζωή το 2016, πριν τέσσερα χρόνια, έναν χρόνο πριν το ΕΤΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ, που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία σε Κωνσταντινούπολη, Νέα Βύσσα και Νέα Ορεστιάδα και ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του μεγάλου προγόνου της!

Σταύρος Παπαθανάκης