ΟΙ ορθόδοξες ελληνικές εκκλησίες της Αδριανούπολης-Γράφει και παρουσιάζει ο Δημήτρης Γκεντσίδης

Οι ορθόδοξες ελληνικές εκκλησίες της Αδριανούπολης - 1

Οι περισσότερες πληροφορίες ανάγονται σε πηγές που διέσωσε η παράδοση. Συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την Αδριανούπολη έγραψαν ανάλογα με τις παραδοσιακές περιγραφές  και γι’ αυτό τα παρεχόμενα στοιχεία δεν είναι απόλυτα σύμφωνα. Αυτό εμάς δεν μας ενοχλεί, ή μάλλον μας ενοχλεί το ίδιο, αφού έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει τίποτε από τα όσα θα θέλαμε ενδεχομένως να συγκρίνουμε, για να δούμε ποιο είναι το ακριβές.

Αφήνουμε τη δουλειά αυτή στους ιστορικούς και καταφεύγουμε στην εξισορροπιστική έκφραση του «η παράδοση αναφέρει» και πάμε παρακάτω… Για να καταδείξω δε πόσο σπουδαία ανταποκρίνεται στις λεπτομερειακές αναζητήσεις των ανθρώπων που περιηγούνται μια περιοχή ή ένα μνημείο, αναφέρω τον τρόπο με τον οποίο τη χρησιμοποίησε και ο Ν. Νικολαΐδης κατά την αναλυτική μελέτη του για το τέμενος Σελημιγιέ.

Και λέγει : 

 «…το περίφημο τζαμί κατασκευάστηκε στα χρόνια 1568-75 με εντολή του Σουλτάνου Σελίμ του Β΄, του οποίου φέρει το όνομα, σε υψομετρικά πλεονεκτούσα θέση. Στο Σαρημπαγήρ. Στη θέση αυτή, επί Σουλτάνου Γιλντιρίμ Μπεγιαζίτ υπήρχε Σαράι και στην πριν από τον ερχομό των Οθωμανών περίοδο, σύμφωνα με τη ρωμαίικη παράδοση, υπήρχε η Βυζαντινή Εκκλησία  της Αναλήψεως».

Εμείς ως πρώτη αναφέρουμε τη Μητρόπολη στο όνομα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ο Ναζιανζού Ιγνάτιος στα  γνωστά Θρακικά λέγει ότι κτίστηκε επί βασιλείας του Σουλτάν Αχμέτ, στα τέλη του 17^ου αιώνα.

Ο Ν. Νικολαΐδης λέγει ότι κτίστηκε το 1650 και για τις κολώνες που στήριζαν την ξύλινη στέγη χρησιμοποιήθηκαν κιονόκρανα βυζαντινής εποχής. Μετά από το 1922 η εκκλησία κατεδαφίστηκε και στη θέση της οικοδομήθηκε το ξενοδοχείο Σουλτάν, που βλέπει στη λεωφόρο Ταλάτπασα.

Τρία από τα μη καταστραφέντα κιονόκρανα του ναού, σήμερα, αποτελούν εκθέματα στην αυλή του ξενοδοχείου.

Στο προαύλιό της υπήρχε ένα τριώροφο κωδωνοστάσιο, που κατασκευάστηκε την εποχή του Ρωσοτουρκικού πολέμου, καθώς ως τότε δεν επιτρεπόταν η κατασκευή του.

Το Μητροπολιτικό Μέγαρο κατασκευάστηκε επί εποχής Δωροθέου του Πρώιου το 1818.

Από το κιγκλίδωμα ενός από τα δυτικά  παράθυρα του Μεγάρου αυτού κρεμάστηκε το 1821 ο Κύριλλος ο ΣΤ΄, εφησυχάζων πρώην Πατριάχης ΚΠόλεως.

Στο βορεινό τοίχο του προαυλίου της Μητρόπολης, που αποτελούσε τμήμα του Τείχους της Αδριανού ανοίχτηκε μια πύλη -στην οδό Μουμτζουλάρ , σήμερα κλειστή- που επέτρεπε την είσοδο στο προαύλιο.

Στα ριζά του κωδωνοστασίου υπήρχε μια δεξαμενή την οποία η  Επιτροπή ενοικίαζε στους ψαράδες για να διατηρούν ζωντανά τα ποταμίσια αλιεύματα, που μοσχοπουλιούνταν σε περιόδους  έλλειψης.  

Ο Άγιος Νικόλαος,  κατά τον ίδιο κτίστηκε προς τα τέλη του 16^ου αιώνα και ήταν κοντά στη συνοικία του Φενέρ Μπακαλή.

Η Αγία Παρασκευή, εντός του Κάστρου, χωρίς να ξέρουμε πού ακριβώς,  όπως η παράδοση αναφέρει, που κτίστηκε το 1703.

Ο  Άγιος Βασίλειος  εντός του Κάστρου επίσης εκ της παραδόσεως, κοντά στο Ταχτάκαλε Χαμαμή στην Εβραϊκή συνοικία, που μετατράπηκε σε τζαμί, που ούτε αυτό υπάρχει σήμερα.

Η Μεταμόρφωση  ή του Σωτήρος Χριστού  επί της οδού της Ψαραγοράς, εκεί που βρίσκεται σήμερα ο κήπος-αναψυκτήριο. Πυρπολήθηκε και ξανακτίστηκε το 1603. Είχε αλυσίδες «υπέρ των τρελών» όπως αναφέρει ο Ναζιανζού Ιγνάτιος -πράγμα το οποίο δεν είμαι σε θέση να ερμηνεύσω- και γι’ αυτό λεγόταν και «ντεμιρχανέ κιλισεσή», που επίσης δεν μπορώ να κατανοήσω, διότι μεταφραζόμενο σημαίνει «εκκλησία του σιδηρουργείου».

Το παρεκκλήσι  πάντως χρησιμοποιήθηκε ως «ψυχιατρικό αναρρωτήριο».

Η Εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου ή Κουλικαρέας, (κατά το Καπνικαρέας), άγνωστη η χρονολογία αρχικής κατασκευής, κάηκε το 1701 και ξανακτίστηκε. Αργότερα, όταν με το σεισμό του 1752  έπεσε ένας τοίχος της, οι επίτροποι, για να μη φαίνεται το εσωτερικό της από το δρόμο, όταν χρησιμοποίησαν κάποια ψάθινα παραπετάσματα, έδωσαν την αφορμή να χαρακτηριστεί η εκκλησία ως  «ψαθωμένη – ψαθωτή, χασιρλί κιλίσε» όπως αναφέρει ο Ι. Σαρόγλου.

Την ονομασία την πήρε από την εισφορά του Σωματείου των Αρτοποιών, οι οποίοι έφτιαχναν και τα μικρά σκληρά (γι’ αυτό τα έλεγαν και τικίρ τικίρ) κουλούρια-τα κουλίκια- τα οποία μάλιστα οι κουλουράδες τα πουλούσαν στην αυλή της εκκλησίας μετά το πέρας της λειτουργίας τις Κυριακές.

Διέθετε και αυτή «δεξαμενή», όπως η Μητρόπολη, την οποία ενοικίαζε στους ψαράδες για τη γνωστή πώληση των ποταμίσιων ψαριών.

Βρισκόταν  παραπλάϊ στην Πύλη των Ορνίθων.

Σήμερα είναι γυμναστήριο στο οποίο γίνονται και αθλητικές συναντήσεις, συνήθως ταε -κβο-ντο, μεταξύ των δύο συλλόγων Ορεστιάδος και Αδριανούπολης.            

Ήταν κάποτε Ναός της Παναγίας της Κουλικαρέας

Των Ταξιαρχών  ή οι Αρχιστράτηγοι, όπως συνηθιζόταν να λέγεται στην Αδριανούπολη. Κτίστηκε το 1609 και κάηκε το 1914. Βρισκόταν κοντά στην πύλη Κετσετζηλέρ.

Του Ιωάννου του Προδρόμου ή βαθύ Αϊ Γιάννη, ο οποίος, όπως αναφέρει ο Ι.Γ. Λαμπουσιάδης, στο «Περί των τειχών της Αδριανουπόλεως» έργο του, μάλλον είχε κτισθεί κοντά στην Πύλη του Βαρέως. Κτίστηκε το 1600, κάηκε το 1914 και δεν ξαναχτίστηκε.

Λεγόταν και βαθύς Αϊ Γιάννης γιατί ήταν χτισμένος χαμηλά, σαν σε λάκκωμα, και κατέβαινε κανείς με εννέα-δέκα σκαλοπάτια. Από μακριά φαινόταν ο γυναικωνίτης, σαν να λέμε ο β΄ όροφος. Στους μητροπολιτικούς Κώδικες αναφέρεται ως Βαρύς Αϊγιάννης, από όπου άλλωστε εξάγεται και το συμπέρασμα ότι ήταν κοντά στην Πύλη του Βαρέως, (ανάμεσα στην πύλη Κετσετζηλέρ και Καφές υπάρχουν ερείπιά της), όπως αναφέρεται σε παλαιότερα Βυζαντινά έγγραφα. 

Ο βαθύς Αϊ Γιάννης

Τελευταία είχα μια πληροφορία για μια εκκλησία κοντά στο πάρκινγκ του Μετεωρολογικού Σταθμού της Αδριανούπολης, για την οποία υπήρχε πρόγραμμα αναπαλαίωσης. Η έρευνα με οδήγησε στο μετόχι της Ι. Μονής Παναγίας του Κύκκου, του οποίου η εξωτερική πρόσοψη είναι έκδηλα ορατή, παρά την ταλαιπωρία που έχει υποστεί το κτίσμα, το οποίο χρονολογείται από το 1711.

Στο μετόχι έμεναν μοναχοί, οι οποίοι κατά καιρούς έφεραν προσκυνήματα για την ενίσχυση της Μονής.

Στο πρόγραμμα αναπαλαίωσης έχει συμπεριληφθεί με προορισμό την πώλησή της.

Το κτίσμα του μετοχίου όπως είναι σήμερα.

Της Ζωοδόχου Πηγής, στο Προάστιο Γιλντιρίμ, με Αλληλοδιδασκαλείο στο προαύλιό της.  Είχε κτισθεί  το 1833 και ήταν η μεγαλύτερη της Αδριανού. Η καμπάνα της ακουγόταν μέχρι το Κάραγατς. Ήταν φημισμένη για το πηγάδι της, επειδή είχε δύο αντλήματα (κουβάδες), κατέβαινε ο ένας, ανέβαινε ο άλλος και είχε πάρει το όνομα ζιντζιρλή κουγιού (αλυσοπήγαδο).

Σήμερα δεν υπάρχει τίποτε. Στον περίβολό της έχει κτισθεί σχολείο.

Του Προφήτη Ηλία στο Κουμ Μαχαλλέ, κτίσμα του 1869 με Νηπιαγωγείο.

Της Αγίας Τριάδος στο Κιγίκιο. Κτίσμα του 1834. Η τοποθεσία της ήταν στη γωνία λεωφόρου Κιγικίου και οδού Νοκτατζή Τζαμί. Κατεδαφίστηκε.

Των Δώδεκα Αποστόλων στον Κιρισχανέ. Η θέση της ήταν καμιά τριακοσαριά μέτρα νότια του βουλγαρικού ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που σήμερα έχει ανακαινισθεί.

Ο ναός έχει κατεδαφιστεί για την κατασκευή του αντιπλημμυρικού αναχώματος των ποταμών.

Των Αγίων Θεοδώρων στο Κάστρο, που μετατράπηκε σε τζαμί, που ούτε αυτό υπάρχει πια σήμερα.

Των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Κάραγατς, και των Αγίων Θεοδώρων, που κτίστηκε περί τα μέσα του 17^ου αιώνα.  Για το ναό του Αγίου Κωνσταντίνου ο  Δ. Γκ. συμπληρώνει πως κτίστηκε τον 17^ο αιώνα αλλά  ανακατασκευάστηκε το 1863.

Από όλους αυτούς τους ναούς δεν υπάρχει ούτε ένας, και από ορισμένους ούτε και τα ερείπια. Οφείλουμε να πούμε πως οι περισσότεροι από αυτούς κάηκαν κατά τις δύο μεγάλες πυρκαγιές το 1905 και το 1914. Κατά τις πυρκαγιές αυτές κάηκαν πέντε χιλιάδες ελληνικές κατοικίες,  πέντε εκκλησίες και έξι σχολεία

«Σφραγιστό», ξύλινη σφραγίδα άρτων και προσφορών του Ναού των Αγίων Αποστόλων. Βρίσκεται στο Παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων στη Δράμα, όπου μεταφέρθηκε με πολλές άλλες εικόνες.

Μπροστά στο καμπαναριό των Αγίων Θεοδώρων

σε κάποια επέτειο στο Κάραγατς

Ιωάννης Αλατζάς

" Ζω την Αδριανούπολη "

Αδριανούπολη 2014