Το εγχείρημά μου για μία πειστική και περιεκτική απάντηση στο ερώτημα του τίτλου υπόκειται σε δύο σημαντικούς περιορισμούς: 1) ο περιορισμός του χώρου στο παρόν αφιέρωμα προϋποθέτει τη χρήση ισχυρής αφαιρετικής σκέψης, προκειμένου η απάντηση να συνθέτει και να συμπυκνώνει με αποτελεσματικό τρόπο το πλήθος των πολιτικών ιδεών, των σκέψεων, των νοημάτων και των συναισθημάτων που «παράγει» η ενασχόληση με αυτό το ερώτημα, 2) ο ηλικιακός περιορισμός και οι ισχνές βιωματικές μου εμπειρίες με το «φαινόμενο» Α. Παπανδρέου, προϋποθέτουν το μπόλιασμα των ιστορικών εμπειριών με τη σύγχρονη πολιτική οπτική και την προσαρμογή της ιστορικότητας του φαινομένου στα σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά συμφραζόμενα.
Αναλαμβάνοντας το ρίσκο του εγχειρήματος και την ευθύνη για πιθανές παραλείψεις αποτολμώ μερικές σκέψεις.
Το έργο (πολιτικό, ακαδημαϊκό, κοινωνικό) του Α. Παπανδρέου αποτελεί στην ολότητά του μία σημαντική πολιτική και πνευματική παρακαταθήκη, υπό την έννοια ότι αποτελεί διαχρονική πηγή διανοητικής έμπνευσης, ιδεολογικού προβληματισμού και δημιουργικού πολιτικού αναστοχασμού γύρω από κρίσιμα πολιτικά ζητήματα με διαχρονική αξία και επικαιρότητα, όπως η αναζήτηση της πραγματικής ουσίας της πολιτικής και του ουσιαστικού περιεχομένου της δημοκρατίας, η κοινωνική δικαιοσύνη, η σύνδεση του σοσιαλιστικού ιδεώδους με τις δημοκρατικές ελευθερίες, η κοινωνική απελευθέρωση και ο κρίσιμος ρόλος της ηγεσίας και του οράματος στην πολιτική. Μία πιο αναλυτική προσέγγιση αποκαλύπτει το εύρος και τον πλούτο αυτής της παρακαταθήκης.
Κρίσιμο στοιχείο στην πολιτική κληρονομιά του Α. Παπανδρέου είναι η ταύτιση του πολιτικού υποκειμένου (κόμμα, πολιτικοί) με την πεμπτουσία της πολιτικής (βλ. διαρκής αγώνας για κοινωνική πρόοδο και κίνηση «προς τα μπρος»). Τούτο σημαίνει ότι, το πολιτικό υποκείμενο (ως οφείλει) είναι φορέας πολιτικού και κοινωνικού ριζοσπαστισμού, προοδευτικής αλλαγής, δημοκρατικών ανατροπών και μεταρρυθμίσεων. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, η «Αλλαγή» δε συνιστά μόνο ιστορικό συμβολισμό, ιδεολογικοπολιτικό σύνθημα, συναισθηματικό βίωμα και ιστορική κοινωνική εμπειρία, αλλά, επιπροσθέτως, είναι το κεντρικό προσδιοριστικό στοιχείο της πολιτικής, αναδεικνύει το βαθύτερο νόημά της, ορίζει τη διαχρονική της ταυτότητα και οριοθετεί τη σχέση της με την κοινωνία. Όταν η πολιτική δεν νοείται ως αλλαγή, ανατροπή του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού status quo, ανακατεύθυνση της κοινωνίας σε ένα ποιοτικότερο επίπεδο συλλογικής ευημερίας και περιεκτικής δημοκρατίας, τότε διολισθαίνει στο κατώτερο επίπεδό της, μετατρέπεται σε τέχνη της επικοινωνίας, σε παραπολιτικό ανταγωνισμό και σε υπόθεση -απλώς- διαχειριστική. Η σύγχρονη διαπίστωση για τη χαμένη ταυτότητα της πολιτικής και το επίμονο αίτημα για «αλλαγή» και «επιστροφή στην πολιτική» υποδεικνύουν τη διαχρονική επικαιρότητα του Α. Παπανδρέου.
Εκτός από την προσέγγιση της (πραγματικής) ουσίας της πολιτικής, η πολιτική παρακαταθήκη του Α. Παπανδρέου αναδεικνύει τη σημασία της διαρκούς αναζήτησης του πολιτικού, κοινωνικού και αξιακού περιεχομένου της δημοκρατίας. Υπό αυτή την οπτική, η δημοκρατία δεν είναι έννοια στατική, δεν «αυτο-επιβεβαιώνεται», δεν συνιστά απλώς μία ιστορική κατάκτηση, ούτε αποτελεί χρονικά πεπερασμένο πολιτικό στόχο. Αντιθέτως, η δημοκρατία συνιστά μία δυναμική έννοια (συνεχής κίνηση), μία διαρκή προοδευτική διαδικασία και ένα μόνιμο πολιτικό-κοινωνικό διακύβευμα. Η δημοκρατία απαιτεί συνεχή πολιτική επιβεβαίωση, θεσμική ωρίμανση, κοινωνική εμβάθυνση, αξιολόγηση και ποιοτική αναβάθμιση, ώστε η σχέση του πολίτη με το πολίτευμα να γίνεται ουσιαστική, βιωματική και συνειδησιακή: δεν αρκεί ο πολίτης να αντιλαμβάνεται -απλά- τη δημοκρατία ως μία σχετικά καλή κοινωνική/πολιτική κατάσταση πραγμάτων, αλλά να βιώνει, να νιώθει, να αισθάνεται τα ωφελήματα και τα ευεργετήματά της, να συμμετέχει σ΄ αυτή, να την προσδιορίζει και να προσδιορίζεται από αυτή.
Το πολιτικό έργο του Α. Παπανδρέου στο πεδίο της εθνικής συμφιλίωσης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της άρσης της κοινωνικής απομόνωσης, της δημοκρατικής συμμετοχής και της κοινωνικο-οικονομικής απελευθέρωσης δηλώνει την σπουδαιότητα του επίμονου και μόνιμου αγώνα για το πραγματικό δημοκρατικό περιεχόμενο. Αυτή η παρακαταθήκη μπορεί να λειτουργήσει ως πηγή έμπνευσης για μία αποτελεσματική πολιτική αντιμετώπιση κρίσιμων σύγχρονων προβλημάτων: υπεράσπιση του κοινωνικού κράτους, προστασία από την ασυδοσία των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, ηθική - αξιακή έκπτωση, αυτονόμηση του δημόσιου χώρου από τoν κρατικό (πελατειακό) εναγκαλισμό, κρίση αντιπροσώπευσης του πολιτικού συστήματος, οικονομική - παραγωγική κρίση.
Αναμφίβολα, κεντρική θέση στην πολιτική παρακαταθήκη του Α. Παπανδρέου κατέχει το εγχείρημα της σύζευξης της δημοκρατίας με το σοσιαλιστικό ιδεώδες, μέσω της σχεδιασμένης -αξιακά και ιδεολογικά φορτισμένης- δημόσιας πολιτικής. Παρά τις αντιφάσεις, τις παραλείψεις και τις υπερβολές, είναι αναμφίλεκτο ότι στο σοσιαλιστικό εγχείρημα του Α. Παπανδρέου οφείλεται η προώθηση και η εγγραφή στον «συλλογικό νου» των ιδεών της κοινωνικής δικαιοσύνης, της δημοκρατικής συμμετοχής, της ισότητας, των δημοσίων αγαθών, του κοινωνικού ελέγχου, της αναδιανομής, της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Η αποκατάσταση των οικονομικών - κοινωνικών ανισοτήτων, η ισότητα του δικαιώματος πρόσβασης στα δημόσια αγαθά και η θεσμική θωράκιση ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων συνέτειναν σε ένα προοδευτικό, ριζοσπαστικό και δημοκρατικό κοινωνικό μετασχηματισμό που συμπυκνώνεται στο γεγονός της μαζικής εξόδου διαφορετικών κοινωνικών ομάδων από το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο. Η έντονη μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία και ο ριζοσπαστικός θεσμικός-δημοκρατικός εκσυγχρονισμός της περιόδου συνιστούν μια ισχυρή πολιτική παρακαταθήκη (βλ. ενδεικτικά τη συγκρότηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, την περιφερειακή πολιτική και ανασυγκρότηση, την επέκταση των κοινωνικών ασφαλίσεων και της τοπικής αρμοδιότητας του ΙΚΑ, τις μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία και στην αγορά εργασίας, το αναμορφωμένο οικογενειακό δίκαιο, την ισότητα των φύλων, τον εκδημοκρατισμό των πανεπιστημίων και των χώρων εργασίας κ.α).
Δεσπόζουσα θέση στην πολιτική παρακαταθήκη του Α. Παπανδρέου κατέχει η έννοια και ο ρόλος της πολιτικής ηγεσίας. Η περιγραφή των ηγετικών χαρακτηριστικών του Α. Παπανδρέου αποκαλύπτει -ίσως- τον πιο περιεκτικό ορισμό της ηγεσίας στο χώρο της πολιτικής. Η ικανότητα να αφουγκράζεται τις πολύπλοκες κοινωνικές διεργασίες, να διαβλέπει τον ενδιάθετο κοινωνικό ριζοσπαστισμό της περιόδου και να μετασχηματίζει αυτά τα πρωτογενή υλικά σε πολιτικό όραμα και στόχο αποκαλύπτουν τον πυρήνα του ηγετικού του ταλέντου. Ο Α. Παπανδρέου ενσαρκώνει την οραματική ηγεσία∙ αντιλαμβάνεται την κοινωνική δυναμική, τον ενδόμυχο κοινωνικό ριζοσπαστισμό και τον «συλλογικό ψυχισμό», επινοεί (οραματίζεται) το «πού και πώς» πρέπει να κατευθυνθεί η κοινωνία και -έχοντας μία «μεταφυσική» ικανότητα να επικοινωνεί μαζί της - «παίρνει» την δημοκρατική εντολή να την οδηγήσει προς τα εκεί. Σ΄ αυτή την κοινωνική και πολιτική διαδικασία αναδύεται μία κρίσιμη πτυχή της παρακαταθήκης του Α. Παπανδρέου: η πολιτική δεξιοτεχνία και η ηγετική επάρκεια αποτυπώνονται -μεταξύ άλλων- στην διαρκή προσπάθεια να συνδυαστούν η ιστορική συγκυρία με το ιστορικό βάθος και η ιδεολογία με τον πολιτικό ρεαλισμό. Η ικανότητα σύνθεσης αυτών των πραγμάτων διαμορφώνει τους όρους και τις προϋποθέσεις της πολιτικής ηγεμονίας και της δημιουργίας ενός ευρύτερου πλειοψηφικού, πολυσυλλεκτικού, προοδευτικού κοινωνικού ρεύματος. Προσαρμοσμένο στις σύγχρονες συνθήκες, ένα τέτοιο επίτευγμα είναι το κρίσιμο στοίχημα για την εγχώρια και ευρωπαϊκή κεντροαριστερά.
Συμπερασματικά, η προσέγγιση της παρακαταθήκης του Α. Παπανδρέου έχει -πρωταρχικώς- παιδευτικό ρόλο. Αποτελεί κίνητρο για ένα ευρύτερο ιδεολογικό και πολιτικό αναστοχασμό και πηγή άντλησης χρήσιμων διδαγμάτων. Είναι πηγή έμπνευσης για να την διερεύνηση της έννοιας και του ρόλου της πολιτικής σήμερα, για την κατανόηση των ιστορικών μετασχηματισμών και την κατανόηση των νέων, περισσότερο πολύπλοκων και σύνθετων, κοινωνικών ζητημάτων (new social questions), για την προσαρμογή του δημοκρατικού και σοσιαλιστικού ιδεώδους στις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και την «ανακάλυψη» νέων μορφών συλλογικής ηγεσίας και ευφυΐας. Είναι ένα πολιτικό και διανοητικό «εργαστήρι» για την επινόηση ενός νέου βολονταρισμού, ενός νέου κοινωνικού οράματος που θα «ξεβαλτώσει» την ελληνική κοινωνία από το ηθικό, πολιτικό και οικονομικό τέλμα, θα απελευθερώσει τις πιο δυναμικές οικονομικές-παραγωγικές-πνευματικές δυνάμεις, θα εκφράσει τους σημερινούς μη προνομιούχους και θα προετοιμάσει την κίνηση «προς τα μπρος».
>>>>>>>>>>>..............................................................................................................................
Είχε δημοσιευτεί στον "Βορέα"(τεύχος 51) τον Σεπτέμβριο 2009, πριν 15 χρόνια!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου