ΒΟΡΕΑΣmagazin: Ένα ξεχωριστό φωτογραφικό και πολιτιστικό οδοιπορικό του Γρηγόρη Αζορίδη για τη σκοπιμότητα της ίδρυσης των τεκέδων στη Θράκη!

Η ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΤΕΚΚΕΔΩΝ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ

Η κύρια δραστηριότητα, θρησκευτική και πολιτική των Μπεκτασήδων εκφράστηκε ομαδικά και μέσα στα μοναστηριακά τους συγκροτήματα που είναι γνωστά ως τεκέδες. Από πληροφορίες που προέρχονται από μουσουλμανικές πηγές ο πρώτος δερβισικός τεκές ιδρύθηκε στη Δαμασκό από το χριστιανό διοικητή της πόλεως αυτής χάρη των δερβίσηδων. Το γεγονός αυτό και μόνο, ότι η μουσουλμανική πηγή θέλει ως εμπνευστή και θεμελιωτή του πρώτου τεκέ ένα χριστιανό, φανερώνει, ότι η ανοικοδόμηση και η λειτουργία των τεκέδων ακολούθησε τα πρότυπα των χριστιανικών μοναστηριών.

Ο κύριος σκοπός για τον οποίο ιδρύθηκαν οι τεκέδες ήταν να συμβάλουν στην πνευματική ανάταση των ανθρώπων που προσέφευγαν σ^’αυτούς, αλλά ταυτόχρονα και στη διευθέτηση κοινωνικών ατασθαλιών, οι οποίες συχνά έπαιρναν επικίνδυνες διαστάσεις για το κοινωνικό σύνολο. Με την πάροδο του χρόνου οι δραστηριότητες των τεκέδων μετατοπίστηκαν και προς άλλες κατευθύνσεις και σε πολλές περιπτώσεις τέθηκαν στην υπηρεσία του κράτους με κύρια αποστολή την προσφορά στρατιωτικών ή κοινωνικών υπηρεσιών. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο τόσο κατά την προοθωμανική εποχή όσο και κυρίως κατά την πρώιμη οθωμανική περίοδο (13ος-15ος αι.) οι τεκέδες να χρησιμεύουν ως φυλάκια ή κέντρα ανεφοδιασμού των στρατιωτικών μονάδων, ως μορφωτικά κέντρα, ως ψυχιατρεία και ιδιαίτερα ως κέντρα προπαγάνδας, προσηλυτισμού και εξισλαμισμού.

Η Θράκη υπήρξε κατεξοχήν τόπος όπου ιδρύθηκαν τεκέδες. Οι λόγοι που συνέβαλαν σ' αυτό είναι πολλοί και θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους εξής τρεις. Πρώτο ότι στην περιοχή αυτή παρέμειναν από τη βυζαντινή εποχή πολλά μοναστήρια και η κοινοβιακή ζωή γενικά αποτέλεσε παράδειγμα προς μίμηση για τους Μπεκτασήδες. Αν σκεφθεί κανείς ότι πολλά από τα χριστιανικά μοναστήρια είχαν ερημωθεί κατά την τουρκική εισβολή ή ήταν στα χέρια Μεσσαλιανών ή άλλων αιρετικών, μπορεί να συμπεράνει πόσο εύκολο ήταν για τους Μπεκτασήδες να εγκατασταθούν σ' αυτά ή να συγκατοικήσουν με τους αιρετικούς χριστιανούς. Ένα τέτοιο γεγονός διευκόλυνε αφάνταστα τον προσηλυτισμό των χριστιανών.

Δεύτερο η γεωγραφική θέση της Θράκης διευκόλυνε τις παραπέρα τουρκικές κατακτήσεις στη Βαλκανική και οι τεκέδες χρησίμευαν ως κέντρα ανεφοδιασμού των τουρκικών στρατευμάτων. Εξάλλου οι τεκέδες με τις γαίες τους και τις εγκαταστάσεις τους πρόσφεραν πολλές διευκολύνσεις στους εποίκους τους οποίους προωθούσαν εκεί οι σουλτάνοι από τη Μ. Ασία. Τρίτο η ορεινή Θράκη δεν προσφερόταν για τους αστούς, όπως ήταν οι σουνίτες, γιατί οι σκληρές συνθήκες ζωής απαιτούσαν σκληραγωγημένους ανθρώπους, όπως ήταν οι ορεσίβιοι Μπεκτασήδες. Είναι αυτονόητο ότι οι τεκέδες πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες για τον εποικισμό των ορεινών περιοχών.

Οι σουλτάνοι θέλοντας να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα αυτά όχι μόνο επέτρεψαν την ίδρυση τεκέδων στο χώρο της Θράκης, αλλά τις περισσότερες φορές οι ίδιοι πρωτοστάτησαν στην ανοικοδόμηση και την επάνδρωση τους με δραστήρια στελέχη. Επομένως η ίδρυση των πρώτων τεκέδων στο χώρο αυτό θα πρέπει να τοποθετηθεί στη χρονική περίοδο που ακολούθησε ύστερα από την τουρκική κατάκτηση. Για την προηγούμενη εποχή δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που ν' αναφέρεται στην ύπαρξη τεκέδων, ενώ είναι γνωστό πως πολλοί ετερόδοξοι δερβίσηδες διαπεραιώθηκαν στη Θράκη κατά το πρώτο μισό του 14ου αι., συμμετέχοντας ως μισθοφόροι στο βυζαντινό στρατό.

Από τους τεκέδες που είχαν ιδρυθεί στη Θράκη οι περισσότεροι έχουν καταστραφεί κατά την περίοδο της βασιλείας του σουλτάνου Μαχμούτ Β' (1808-1839). Ο σουλτάνος αυτός με φιρμάνι που εξέδωσε το 1826 διέταξε την κατάργηση του Σώματος των Γενιτσάρων και ταυτόχρονα και την κατάργηση του μπεκτασικού τάγματος. Με βάση το διάταγμα αυτό δημεύτηκαν τα περιουσιακά στοιχεία των τεκέδων, εκτοπίστηκαν πολλοί σεΐχηδες και σε πολλές περιπτώσεις κατεδαφίστηκαν ολότελα οι τεκέδες. Η ενέργεια αυτή του σουλτάνου Μαχμούτ έγινε αιτία να εξαφανισθούν ή να παραμεληθούν πολλοί τεκέδες των Μπεκτασήδων στο χώρο της Θράκης. Αν και λίγα χρόνια αργότερα (1840) ο σουλτάνος Απτουλμετζήτ Α' επέτρεψε την επαναλειτουργία των μπεκτασικών τεκέδων, ωστόσο ο απόηχος της καταστρεπτικής για τους Μπεκτασήδες αποφάσεως του σουλτάνου Μαχμούτ Β' σε συνδυασμό με την οικονομική εξαθλίωση που συνόδευε τους Μπεκτασήδες ανέστειλαν κάθε προσπάθεια για την ανοικοδόμηση περίλαμπρων τεκέδων. Όταν απελευθερώθηκε η Θράκη, οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν κανένα λόγο να προβούν στο κλείσιμο των τεκέδων, αλλ’ ούτε και να δείξουν ιδιαίτερη μέριμνα για την ανακαίνιση τους ή την ανοικοδόμηση άλλων. Έτσι το θέμα αυτό παρέμεινε προσωπική υπόθεση των Μπεκτασήδων και των Κιζιλμπάσηδων της περιοχής αυτής. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι οι τεκέδες που επαναλειτούργησαν μετά το 1840 διέτρεξαν τον κίνδυνο του αφανισμού εξαιτίας της στάσεως των σουνιτών μουσουλμάνων, οι οποίοι επεδίωξαν και εξακολουθούν να επιδιώκουν την αφομοίωση των Μπεκτασήδων και Κιζιλμπάσηδων της Δ. Θράκης. Από την πλευρά τους οι Μπεκτασήδες και οι Κιζιλμπάσηδες για να μη προκαλέσουν φανερή ρήξη με τις σουνιτικές αρχές της μειονότητας προσποιούνται το σουνίτη μουσουλμάνο, αποφεύγοντας να προβούν στην ανακαίνιση ή την ανοικοδόμηση νέων τεκέδων. Όλα αυτά συντελούν στη βαθμιαία εξαφάνιση και των υπολειμμάτων των τεκέδων που αυτή τη στιγμή εξακολουθούν να υφίστανται στη Δ. Θράκη.