2012 – ΕΤΟΣ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ

Επ’ ευκαιρία της συμπλήρωσης 140 χρόνων (1872-2012) από την ίδρυση του ιστορικού πολιτιστικού σωματείου της Θράκης, που μετά τον ξεριζωμό του προσφυγικού Θρακικού Ελληνισμού συνεχίζει αδιαλείπτως τις δραστηριότητές του στη Θεσσαλονίκη.

Επιβάλλεται η παρουσίαση της πολύτιμης βιβλιοθήκης του στη Νέα Ορεστιάδα και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη λειτουργία της στη νεότερη πόλη της Ελλάδας.

Σταύρος Παπαθανάκης

Το 2012 προσφέρει για το δήμο Ορεστιάδας μια εξαιρετική ευκαιρία για την ανάδειξη ενός σημαντικού πολιτιστικού και πνευματικού κεφαλαίου της Θράκης, που σηματοδοτήθηκε το 1872, πριν 140 χρόνια, (1872-2012) με την ίδρυση ενός από τα ιστορικότερα σωματεία της του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως (ΦΣΑ), ο οποίος μετά τον ξεριζωμό του προσφυγικού Θρακικού Ελληνισμού συνεχίζει τις δραστηριότητές του μέχρι και σήμερα στη Θεσσαλονίκη.

Γνωρίζουμε ότι καταστράφηκε το 1905 από πυρκαγιά. Το 1906 επιχειρήθηκε με επιτυχία η ανασύστασή της που κράτησε ως το 1923. Από το 1924 λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη κι όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά στο λεύκωμα του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων με τίτλο «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ –ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗ ΒΑΡΝΑ», «… σημερινή Βιβλιοθήκη των Αδριανουπολιτών αποτελεί μια ευρύτερη ιστορική πηγή για την παιδεία στην Αδριανούπολη, αφού μπορεί να μας προσφέρει σημαντικά στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της κατά την περίοδο από το 1830 έως το 1922. Στη δεκαετία του 1930 η Βιβλιοθήκη του Συλλόγου εμπλουτίστηκε με 2.000, περίπου, βιβλία που προέρχονταν από το σύλλογο της Βάρνας».

Πριν 16 χρόνια, το 1996, από τον εκδοτικό οίκο των Αδελφών Κυριακίδη και του Κέντρου Ερευνών και Τεκμηρίωσης για τον Ελληνισμό των Βαλκανικών και Παρευξείνιων Χωρών «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΕΩΤΑ» κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Ιστορίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου Α. Βακαλόπουλου με τίτλο «ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ (1872-1926). Από τη μαρτυρική Θρακική γη στα άγια χώματα της Μακεδονίας», που αποτελεί μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για το σημαντικό έργο του ιστορικού σωματείου, «η συμβολή του οποίου στην κοινωνία της Αδριανούπολης δεν εξαντλήθηκε μόνο σε θέματα εκπαιδευτικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα. Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος αποτέλεσε χώρο καλλιέργειας δημοκρατικότερων αντιλήψεων στη διαχείριση των κοινών, συμβάλλοντας στην κατάργηση της «αριστίνδην» εκλογής των τοπικών αρχόντων με την εισαγωγή της μυστικής ψηφοφορίας και καθιερώνοντας τις ελεύθερες συζητήσεις για τη διευθέτηση των κοινοτικών υποθέσεων».

«Η Ιστορία του "Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως"- γράφει ο συγγραφέας- τόσο στο χρονικό διάστημα της γένεσης, της διαμόρφωσης και της εξέλιξής του στην Αδριανούπολη (1872-2012) όσο και κατά την περίοδο της δραστηριότητάς του στη Θεσσαλονίκη μετά την ανασύστασή του εκεί (1924 μέχρι σήμερα) είναι άμεσα ταυτισμένη με την ιστορική μοίρα της Αδριανουπόλεως και ολόκληρης της Ανατολικής Θράκης καθώς και με την τύχη του ελληνισμού της περιοχής αυτής μετά τον ξεριζωμό του από τις πατρογονικές του εστίες. Ερευνώντας λοιπόν και μελετώντας την φιλεκπαιδευτική, κοινωνική και βασικά την εθνική δραστηριότητα του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως» (του ΦΣΑ), του μεγαλύτερου και σπουδαιότερου ελληνικού συλλόγου της Ανατολικής Θράκης, έχει κανείς την αίσθηση ότι αναλύει σε βάθος την ιστορική εξέλιξη του ελληνισμού του σημαντικότερου αστικού κέντρου του ανατολικοθρακικού χώρου κατά την ύστερη Τουρκοκρατία αλλά και τη μετέπειτα ενεργοποίησή του στο ελλαδικό κράτος εφόσον ο ΦΣΑ διέθετε εδώ την ιδιότητα του κυριότερου πυρήνα συσπείρωσης και οργάνωσης του προσφυγικού στοιχείου της Αδριανουπόλεως και ευρύτερα της Ανατολικής Θράκης».

Σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή Ιστορίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνο Α. Βακαλόπουλο

…ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως» (1872) υπήρξε κατά γενική ομολογία για 50 ολόκληρα χρόνια το εκπαιδευτικό κέντρο του ομώνυμου βιλαετίου και ο σπουδαιότερος ελληνικός φιλεκπαιδευτικός σύλλογος ολόκληρης της Θράκης.

»Ο ΦΣΑ ύψωσε το κύρος του στην οθωμανική αυτοκρατορία και στο ελληνικό κράτος έτσι ώστε να καταστεί κεντρικό σημείο αναφοράς τόσο από τους κύκλους των Ελλήνων πολιτικών, λογίων και διανοουμένων καθώς και από τους δυο μεγαλύτερους συλλόγους (τον ΕΦΣΚ και τον «Σύλλογο προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων») όσο και πόλος έλξης του ελληνικού στοιχείου ολόκληρης της Θράκης. Η πολυσχιδής δραστηριότητά του επεκτάθηκε φυσικά και στη Βόρεια Θράκη και ιδιαίτερα στο Καβακλή. Ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως» (ΦΣΑ) αναδύθηκε μέσα από τον αυθορμητισμό και την ομόθυμη συμπαράσταση όλων των Αδριανουπολιτών που είχαν συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα των περιστάσεων. Ανέλαβε τη συντήρηση ελληνικών σχολείων, την καθοδήγηση των σχολικών προγραμμάτων και πρωτοστάτησε μαζί με την κεντρική εφορία της πόλης στην αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος και στην προσαρμογή του στα ελλαδικά πρότυπα.

»Ο ΦΣΑ δημιούργησε τη «σχολή του λαού» για την επιμόρφωση των ενηλίκων, φρόντισε για τη δωρεάν διανομή των βιβλίων, γραφικής ύλης και χρημάτων σε απόρους μαθητές και παιδιά, συγκρότησε πυρήνα αρχαιολογικού μουσείου, έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στην καλλιέργεια των καλλιτεχνικών μαθημάτων, υπήρξε κέντρο κοινωνικών εκδηλώσεων και –το κυριότερο- λειτούργησε το κτίσμα του ως εθνικό κέντρο και ορμητήριο του ελληνισμού της Θράκης κατά την περίοδο της παρουσίας του Στυλιανού Γονατά και στην κύρια φάση του Θρακικού Αγώνα. Το τελευταίο ακριβώς γεγονός προσέδωσε σαφώς μια νέα διάσταση στη συνολική συνεισφορά του ΦΣΑ, τον οποίο κατέστησε πέρα από τον σπουδαιότερο εκπαιδευτικό πυρήνα της Θράκης και την κύρια εστία των εθνικών αγώνων ολόκληρου του Θρακικού ελληνισμού σε μια εποχή που κρινόταν κυριολεκτικά η επιβίωσή του μέσα στην οθωμανική επικράτεια.

»Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως λειτούργησε και ως ενδιάμεσος κρίκος αφενός, του ελληνικού κράτους και των φορέων του προξένων και διπλωματών και αφετέρου της Εκκλησίας και των τοπικών κοινωνιών, γεγονός, το οποίο συνεπαγόταν την άμεση παρέμβασή του στα κοινωνικά δρώμενα της εποχής εκείνης αλλά και στις όποιες αντιπαραθέσεις που είχαν αναφυεί και συντάραζαν τον αλύτρωτο ελληνισμό εξασθενίζοντας σοβαρά την εθνική συνοχή του και δημιουργώντας τα ερείσματα για την διείσδυση των ξένων εθνικών κινήσεων.

»Ωστόσο η πολυτιμότερη πνευματική κληρονομιά και το σπουδαιότερο επίτευγμα και δημιούργημα του ΦΣΑ υπήρξε η Βιβλιοθήκη του………. ν’ αναφέρουμε και να υπογραμμίσουμε τον μόχθο των Αδριανουπολιτών και την δίψα για μάθηση που επέδειξαν ώστε να συγκεντρωθεί εκείνο το corpus των σπουδαιότατων έργων, πολλά από τα οποία προήλθαν από τις προσωπικές δωρεές κορυφαίων ιεραρχών και ευεργετών όπως του μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Δωρόθεου Πρώιου και του εθνικού ευεργέτη της Θράκης Γρ. Μαρασλή… Ποια σημασία είχε για τον ΦΣΑ κι γενικότερα για του Αδριανουπολίτες η Βιβλιοθήκη εκείνη, αποκαλύφθηκε καθαρά και ανάγλυφα τη χρονιά της φυγής (1922) όταν έσπευσαν όλοι οι ξεριζωμένοι Αδριανουπολίτες να συμβάλουν με κάθε τρόπο στη διάσωση της πνευματικής κληρονομιάς τους. Είναι αλήθεια ότι από το 1924 δηλαδή από την ανασύσταση του ΦΣΑ στη Θεσσαλονίκη μέχρι και πριν από λίγα χρόνια η Βιβλιοθήκη του συλλόγου γνώρισε άπειρες περιπέτειες Αθηνών μέχρι και τους Βασιλικούς Σταύλους αλλά η διαφύλαξή της στάθηκε όρκος ζωής και συμβόλαιο εθνικής μνήμης για τους ευαίσθητους Αδριανουπολίτες.

»Χωρίς αμφιβολία λοιπόν η Βιβλιοθήκη του ΦΣΑ αποτελεί το σπουδαιότερο στοιχείο που συνδέει το ιστορικό παρελθόν των Αδριανουπολιτών και ευρύτερα των Θρακών με τη σύγχρονη παρουσία τους στο ελληνικό κράτος. Δεν υπήρξε απλά το απομεινάρι της ιστορικής και της εθνικής παράδοσής τους καθώς και της πνευματικής κληρονομιάς τους γιατί ο ΦΣΑ συνέχισε να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη νέα ζωή και στις νέες συνθήκες, στις οποίες όφειλαν οι ξεριζωμένοι να προσαρμοστούν μετά το 1923. Πραγματικά ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως ανέλαβε στα νέα χώματα της Μακεδονίας ένα νέο ρόλο, πολύ διαφορετικό βέβαια εκείνου στη Θράκη και στον αλύτρωτο ελληνισμό αλλά εξίσου σπουδαίο και ουσιαστικό γιατί οι περιστάσεις υπήρξαν πολύ δύσκολες και τα προβλήματα των προσφύγων ιδιαίτερα δυσεπίλυτα. Ο ΦΣΑ λειτούργησε ως πόλος έλξης και πυρήνας συσπείρωσης όλων των Αδριανουπολιτών και γενικώς των Θρακών του ελλαδικού κράτους γιατί βοήθησε ανεκτίμητη σε όλες τις φάσεις των καθημερινών προβλημάτων τους και στην αποκατάσταση των προσφύγων.

»… ο ΦΣΑ αναδείχθηκε σε κύριο φορέα των αιτημάτων όλων των Θρακών, σε συντονιστή των ενεργειών τους, σε μοναδικό  συμπαραστάτη των αναξιοπαθούντων και σε επίσημο και ισότιμο συνομιλητή με τις ελληνικές κυβερνήσεις.

»Στη διάρκεια του μεσοπολέμου ο ΦΣΑ αναγορεύθηκε σε πρώτο και σημαντικότερο σύλλογο και εκπροσωπούσε το προσφυγικό στοιχείο.

»Με την προσθήκη περισσότερων από 2.500 τόμων έπειτα από την ευγενική δωρεά των αλύτρωτων Βαρναίων η Βιβλιοθήκη του ΦΣΑ ξεπέρασε τα 5.000 βιβλία και συγκρότησε το σπουδαιότερο πνευματικό corpus του προσφυγικού ελληνισμού, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό και πολύ σπουδαίο.

»Αναμφίβολα η Βιβλιοθήκη συνεχίζει ν’ αποτελεί την ψυχή του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως και την κυριότερη πνευματική κληρονομιά των Αδριανουπολιτών και όλων των ΑνατολικοΘρακών. Η παρουσία της αποδεικνύει άλλωστε στη συνέχεια και τη συνοχή του ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης και υπομιμνήσκει στις επερχόμενες γενεές τις πατρογονικές εστίες τους».

*

*   *

Μέρος των βιβλίων της Βιβλιοθήκης παρουσιάστηκε στην έκθεση που έγινε στη Βουλή των Ελλήνων για τα 80 χρόνια (1920-2000) από την ενσωμάτωση της Θράκης στον εθνικό κορμό υπό την προεδρία του Απόστολου Κακλαμάνη, ο οποίος είχε δεσμευτεί για τη χρηματοδότηση της δαπανηρής συντήρηση και την ψηφιοποίηση όλου του corpus της Βιβλιοθήκης, το οποίο έργο ανέλαβε το Τμήμα Σπάνιων Βιβλίων ου Πανεπιστημίου Κρήτης και ολοκληρώθηκε επί θητείας Άννας Ψαρούδα –Μπενάκη, οπότε κατά την επιστροφή από την Κρήτη προς Θεσσαλονίκη πραγματοποιήθηκε έκθεση στο Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων από το φθινόπωρο του 2004 ως την άνοιξη του 2005.

Ο Δήμος Ορεστιάδας οφείλει να αναλάβει τη σχετική πρωτοβουλία για την ανακήρυξη του 2012 ως έτους του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως και να διοργανώσει σειρά εκδηλώσεων με τη συνεργασία όλων των φορέων της εκπαίδευσης και να φροντίσει για την πραγματοποίηση έκθεσης παρουσίασης της Βιβλιοθήκης στο κοινό της Νέας Ορεστιάδας και της ευρύτερης περιοχής. Επιπρόσθετα θα πρέπει να προβεί σε όλους τους αναγκαίους χειρισμούς και ενέργειες, ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη μεταφορά της και τη λειτουργία της στη νεότερη πόλη της Ελλάδας. Είναι, άλλωστε, ένα διαχρονικό αίτημα, που επιτέλους είναι ώριμοι οι καιροί για να υλοποιηθεί.

Το ιστορικό κτίριο του ΦΣΑ όπως είναι σήμερα

                        

Έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων Φθινόπωρο 2004 –Άνοιξη 2005