ΕΝΑ ΠΡΟΦΗΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΙΝ 31 ΧΡΟΝΙΑ-Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ ΕΛΛΑΔΑ,ΙΣΠΑΝΙΑ, ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ ΤΗΝ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ

1981-2012 :  31 ΧΡΟΝΙΑ  ΠΡΙΝ - ΕΝΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ  ΕΟΚ

Ποιος προσαρμόζεται σε ποιόν

Η Ευρώπη του κεφαλαίου διευρύνεται προς  το Νότο

Της Dorothee Kayser

Μετάφραση –Επιμέλεια : Σταύρος Παπαθανάκης

Η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ και οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Ισπανίας και της Πορτογαλίας συνοδεύονται εδώ στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας από αδιάφορα σχόλια, που δεν μπορούν να κρύψουν τη γενικότερη αδιαφορία. Αυτό που μένει είναι μια ασαφής έλλειψη διάθεσης: είναι προφανές ότι η διεύρυνση προς Νότο της ΕΟΚ έχει μια άλλη ποιότητα απ’ ότι η ένταξη της Αγγλίας, της Ιρλανδίας και της Δανίας, γιατί ι προς ένταξη υποψήφιοι διαφέρουν κατά πολύ από τον παλιό πυρήνα της ΕΟΚ. Τα πράγματα όμως δεν πρέπει τόσο απλά όπως φαίνεται να δείχνουν.

Μια κριτική αντιπαράθεση με την προς Νότο διεύρυνση ασφαλώς και εγείρει στην παρούσα φάση περισσότερα ερωτήματα από τις απαντήσεις που μπορούν να δοθούν. Με το που αρχίζεις να ρωτάς, εντείνεται ο σκεπτικισμός και από τo ασαφές έχουμε μια συγκεκριμένη έλλειψη διάθεσης. Ο βασικός πυρήνας του προβληματισμού είναι: Εδώ για τις τρεις χώρες, οι οποίες μέχρι τώρα διαφέρουν αισθητά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά από την ΕΟΚ των 9, προτείνεται ένα αναπτυξιακό μοντέλο, το οποίο ταιριάζει στις συνθήκες των παλιών μελών και δεν επιτρέπει παρά ελάχιστα περιθώρια –κι αυτό υπό αίρεση- για μια αυτοδύναμη αναπτυξιακή διαδικασία της Ελλάδας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Η σύγκριση με τις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πολύ κοντά, όπου οι ειδικοί πεφωτισμένοι αναπτυξιακών στρατηγικών συνήθως έχουν καταστρέψει περισσότερο απ’ ότι έχουν αναπτύξει επιταχύνοντας την υποβάθμιση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Βεβαίως δεν θα πρέπει να είμαστε καταχρηστικοί με την σύγκριση της Ελλάδας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, γιατί αν και είναι χώρες της περιφέρειας, είναι σαφές ότι ιστορικά και πολιτιστικά ανήκουν στην Ευρώπη. Οι ρωγμές, που φέρνει η προσαρμογή στο αναπτυξιακό μοντέλο της ΕΟΚ, είναι για όλους τους παραπάνω λόγους μιας άλλης ποιότητας σε σχέση με μια τυπική αναπτυσσόμενη χώρα.

Το δημοκρατικό μοντέλο

Η διεύρυνση της ΕΟΚ προς το Νότο αναμφισβήτητα και σε πρώτη γραμμή έχει πολιτικά κίνητρα. Με κάθε επιφύλαξη θα προκαλέσει στην κοινότητα περισσότερα προβλήματα και κόστη παρά οφέλη. Από πολιτική άποψη Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία είναι χώρες με νεαρές και ασταθείς δημοκρατίες, και μια διολίσθηση σε μια φασιστική δικτατορία δεν θα πρέπει να αποκλείεται, κάτι που άλλωστε ειδικά στην Ισπανία τους τελευταίους μήνες ήταν ορατή απειλή. Οι πολιτικοί της κοινότητας δεν κουράστηκαν να τονίζουν, ότι είναι καλών προθέσεων, να στηρίξουν αυτές τις νεαρές δημοκρατίες παρά τα αναμενόμενα οικονομικά μειονεκτήματα. Το ουσιαστικό όμως κίνητρο της κοινότητας δεν έχει επαρκώς τεκμηριωθεί ή συζητηθεί, το οποίο είναι βέβαιο και χωρίς αμφισβήτηση ότι κυριαρχεί στα στρατηγικά συμφέροντα της Μεσογείου η κοινότητα. Δεν ενδιαφέρει την κοινότητα, να υποστηρίξει τις τρεις χώρες στην αναζήτηση της δικής τους πολιτικής ταυτότητας αλλά πολύ περισσότερο να τις προσαρμόσει στο δημοκρατικό μοντέλο δυτικού τύπου και να τις προσδέσει σ’ αυτό το σύστημα.

Το πόσο ευαίσθητα και επιθετικά αντιδρά η κοινότητα –και προπαντός η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας-, με το που αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα μια δυνατότητα μιας διαφορετικής εξέλιξης, μας το έδειξε το παράδειγμα της Πορτογαλίας, όπου μετά την «Επανάσταση των γαρυφάλλων» το 1974 οι χώρες της ΕΟΚ από το φόβο μιας Κούβας στη Νότια Ευρώπη άσκησαν μαζική πολιτική πίεση.

Η ένταξη στην ΕΟΚ σημαίνει για τα νέα μέλη, ότι θα πρέπει να διεκπεραιώσουν μια μορφή «στρατηγικής δημοκρατικής ανάκαμψης», όπως επιβάλλεται στις αναπτυσσόμενες χώρες με την αναπτυξιακή βοήθεια, όπου ο προς επίτευξη στόχος, το δυτικό ευρωπαϊκό δημοκρατικό μοντέλο, έχει πλήρως αποσαφηνιστεί από τα παλιά μέλη. Τα τελευταία στις παλιές σταθερές αξίες τους: όποιος θέλει να γίνει δεκτός στην κοινότητα, θα πρέπει να προσαρμοστεί.

Τι σημαίνει πολιτικά αυτό το δημοκρατικό μοντέλο, είναι πολύ γνωστό: η συμμετοχή του πληθυσμού στις πολιτικές διαδικασίες περιορίζεται σταδιακά στην προσφυγή στην κάλπη κάθε τέσσερα με πέντε χρόνια· η πολιτική υπόκειται σε μια συγκεντρωτική και γραφειοκρατική διαδικασία, η οποία καθιστά αδύνατο ένα δημοκρατικό έλεγχο· η πολιτική γίνεται στο όνομα του κεφαλαίου, για τις μειονότητες και για την ανάπτυξη των κινημάτων βάσης δεν υπάρχει χώρος· η δημοκρατία κατανοείται ως η πολιτική της κοινωνικής παρηγοριάς για τον αποκλεισμό από διαδικασίες συμμετοχής και πολύ λιγότερο αυτοδιάθεση στον οικονομικό και στον κοινωνικό τομέα.

Στο πολιτικό μοντέλο, στο οποίο είναι υποχρεωμένα τα νέα μέλη, ανήκουν τελευταία και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η γραφειοκρατία των Βρυξελλών, παραφουσκωμένοι μηχανισμοί, που παράγουν βουνά από χαρτί και ειδικότερα στον αγροτικό τομέα παίρνουν αποφάσεις, πολύ μακριά από την πραγματικότητα των ενδιαφερομένων πληθυσμιακών ομάδων στις αγροτικές περιοχές, που όμως θέτουν σε αμφισβήτηση τις συνθήκες ζωής τους.

Το φετίχ της ανάπτυξης

Σε ό,τι αφορά τους οικονομικούς στόχους της προς Νότο διεύρυνσης της ΕΟΚ κατά τη διάρκεια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων δεν παρέλειπαν να τονίζουν, ότι ο στόχος είναι τα νέα μέλη να μπουν σε μια διαδικασία ταχύτητας οικονομικής ανάπτυξης, σε μια γρήγορη ανοικοδόμηση και επέκταση των βιομηχανιών και σε μια άμεση ενσωμάτωση στην ευρωπαϊκή αγορά. Ασφαλώς και δεν θα πρέπει να παραβλεφτεί ότι η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία ήταν οικονομικά στενά διασυνδεδεμένες με την ΕΟΚ και ήταν εξαρτημένες απ’ αυτήν. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι η ένταξη κάθε χώρας ξεχωριστά συνιστά μια ισχυρή προσκόλληση στο αγιοποιημένο από την ΕΟΚ της ποσοτικής ανάπτυξης, αυτό σημαίνει ανάπτυξη χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα κοινωνικά κόστη και μια ανάπτυξη χωρίς αναδιανομή.

Στον βιομηχανικό τομέα της διευρυμένης ΕΟΚ τον τόνο θα δίνουν τα αξιώματα της «οικονομίας της ελεύθερης αγοράς». Αυτό σημαίνει, ότι οι μέχρι τώρα ισχυρές και ανταγωνιστικές επιχειρήσεις θα αναπτύσσονται κι αυτό σε βάρος των μικρών και μεσαίων βιομηχανικών επιχειρήσεων. Μέχρι τώρα οι τελευταίες μπορούσαν να επιβιώνουν λόγω των υψηλών τελωνειακών φραγμών των χωρών τους, που όμως θα καταπέσουν με την ένταξη στην ΕΟΚ, για να τεθεί σε κίνηση μια ισχυρή διαδικασία συγκέντρωσης, που θα οδηγήσει στο κλείσιμο των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ή στην ιδιοκτησιακή αλλαγή μέσω «δυναμικών επενδυτών» και πολυεθνικών κολοσσών. Καθώς αυτή η διαδικασία συγκέντρωσης θα λάβει χώρα στα βιομηχανικά κέντρα, θα πρέπει να αναμένουμε χωρίς αμφισβήτηση ότι θα οξυνθούν δραματικά οι έντονες περιφερειακές ανισότητες.

Η ένταξη στην ΕΟΚ θα επιφέρει ανατρεπτικές αλλαγές στη γεωργία των τριών χωρών. Η αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΟΚ στοχεύει μέσω μιας διαδικασία εξορθολογισμού του τομέα να αυξήσει την αγροτική παραγωγικότητα. Αυτό σημαίνει: «μη βιώσιμες μικρές επιχειρήσεις» οδηγούνται στο κλείσιμο και μ’ αυτό τον τρόπο «απελευθερώνονται» εργατικές δυνάμεις για άλλους τομείς της οικονομίας. Οι εναπομείνασες επιχειρήσεις θα καταλήξουν στις «απολαύσεις» της επιχορηγούμενης από την ΕΟΚ φυλής και στη δίνη των θαλασσών κρασιού και των βουνών από σιτηρά που παράγει η αγροτική οικονομία της ΕΟΚ.

Τα πλεονεκτήματα, τα οποία προσδοκούν οι ενταχθείσες χώρες για μεγαλύτερες πωλήσεις των βασικών αγροτικών προϊόντων τους όπως κρασί, λάδι, φρούτα και λαχανικά, θα πρέπει να αγοράζονται ακριβότερα από το σύνολο του πληθυσμού. Κι επειδή το επίπεδο τιμών για τα τρόφιμα εντός της ΕΟΚ είναι πολύ υψηλότερα απ’ αυτό της Ελλάδας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, η ένταξη στην ΕΟΚ σ’ αυτές τις χώρες θα συνδυαστεί με ένα κύμα ανατιμήσεων των τροφίμων. Αυτό πάλι θα χτυπήσει σκληρά τις φτωχότερες πληθυσμιακές ομάδες.

Το ποια θα είναι τα φρούτα που θα φέρει το οικονομικό μοντέλο ευημερίας και ανάπτυξης της ΕΟΚ δεν είναι κάτι το καινούργιο:

-μια αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης, μόλυνση του αέρα και του νερού και καταστροφή αγροτικών περιοχών·

-με περιφερειακά χαρακτηριστικά μια όξυνση της αντίθεσης ανάμεσα στις πλούσιες και φτωχές περιφέρειες τόσο εντός των μεμονωμένων χωρών όσο και εντός της ΕΟΚ·

-Αύξηση της ανεργίας και εξαιτίας αυτής ισχυρή τάση αναζήτησης εργασίας στο εξωτερικό.

Η προς Νότο διεύρυνση της ΕΟΚ θα είναι πολύ χρήσιμη κυρίως για τις μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οι οποίες θα μπορέσουν να επεκτείνουν τις δικές τους αγορές πώλησης και για τη δικής τους παραγωγικότητα να εκμεταλλευθούν τα «τοπικά πλεονεκτήματα» των νέων μελών με τη μορφή των φτηνών εργατικών χεριών και μέσω της περιβαλλοντικής νομοθεσίας τις αμόλυντες βιομηχανικές περιοχές. Τα κόστη θα τα επωμιστούν κυρίως οι φτωχότερες πληθυσμιακές ομάδες και ειδικότερα στις αγροτικές περιοχές των νέων μελών, από τις οποίες λόγω της ένταξης στην ΕΟΚ στην κυριολεξία θα φύγει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους.

Η καταναλωτική επίθεση

Ακόμη κι αν ξεκινούσαμε από μια αφετηρία, ότι η διαδικασία προσαρμογής στην ΕΟΚ θα μπορούσε να επιφέρει με τις προσδοκώμενες αλλαγές στις συνθήκες ζωής των Ελλήνων, των Ισπανών και των Πορτογάλων έναν «δικαιότερο» ισολογισμό και πως μακροπρόθεσμα το εισόδημα των φτωχών Ευρωπαίων θα προσέγγιζε αυτό των πλούσιων Ευρωπαίων, θα παρέμενε ακόμη ένα μεγάλο ερωτηματικό. Γιατί ακριβώς στη λογική του ευρωπαϊκού αναπτυξιακού μοντέλου μαζί με τα πολιτικά και οικο0νμικά πρότυπα να εξάγει και πολιτιστικές αξίες κι έτσι να καταστρέφει σε πολύ μεγάλο βαθμό παραδοσιακές αξίες και δομές.

Η κουλτούρα της Ευρώπης, που έχει να προτείνει η Ευρώπη του κεφαλαίου, είναι η κουλτούρα της κατανάλωσης. Γνωρίζουμε πολύ καλά, αυτό τον ακτινοβολούντα κόσμο, που ζει από τον εκμηδενισμό των ανθρώπινων συναισθημάτων και αναγκών και από τον συντονισμό της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία από τώρα αλλά πολύ περισσότερο στο μέλλον θα κατακλυστούν από αγαθά μαζικής κατανάλωσης, που θα  προκαλέσουν έναν νέο προσανατολισμό, για το ποιος ή τι κατέχει, και θα αποδομήσει τις παραδοσιακές αξίες και κάθε βοήθεια προσανατολισμού.

Αυτή ακριβώς η διαδικασία αποδόμησης, είναι επακόλουθα της καταναλωτικής επίθεσης, λαμβάνει χώρα με ιδιαίτερα ορατό τρόπο στα τουριστικά κέντρα των νέων μελών. Η καταστροφή των αναπτυγμένων δομών των χωριών από τις ξενοδοχειακές αλυσίδες από γυαλί και μπετόν καθιστά ευδιάκριτο, τι ακριβώς συμβαίνει στην κοινωνία: η ανατίναξη όλων των συναφειών της ζωής και η διάλυση από την καταθλιπτική ερημιά της κουλτούρας της Coca Cola. Ακόμη μια μονόπλευρη διαδικασία προσαρμογής στις νόρμες της ΕΟΚ. Η προοπτική μιας εισβολής Ελλήνων τουριστών με τα σακίδιά τους στις παραλίες της Βόρειας Θάλασσας της Γερμανίας ή καλοστεκούμενων Ισπανών μικροαστών στον Μέλανα Δρυμό σε κάθε περίπτωση φαντάζει για σήμερα τουλάχιστον ως παράδοξη.

Διαφαίνεται πως τα προβλήματα που φέρνει η πολιτιστική αλλαγή λόγω της προσαρμογής στην ΕΟΚ πλήττει κυρίως τους νέους. Αυτοί δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο τα υψηλά ποσοστά ανεργίας αλλά επίσης κι έναν θεμελιώδη κοινωνικό αποπροσανατολισμό. Σίγουρα οι κοινωνικές ανατροπές στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία δεν ξεκίνησαν με την ένταξη στην ΕΟΚ, αλλά αυτή ακριβώς η ένταξη θα κάνει τη δουλειά της επιταχύνοντας αυτές τις ανατροπές, χωρίς να έχει να προτείνει νέους, θετικότερους προσανατολισμούς.

Φαίνεται το τρένο να έχει ξεκινήσει. Ειδικοί μελετητές και πολιτικοί διεύρυναν της Ευρώπη του κεφαλαίου προς το Νότο. Για την Ευρώπη των λαών και των δημοκρατών ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς.

*   *

*

ΕΞΩΦΥΛΛΟ

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Η προς Νότο διεύρυνση της ΕΟΚ

Λεζάντα εξωφύλλου

Ένα εξαιρετικό και προφητικό κείμενο το άρθρο της Dorothee Kayser στο τεύχος «ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ» με θέμα «Η ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ –Η ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΕΟΚ ΣΤΟ ΝΟΤΟ», που δημοσιεύτηκε πριν 30 χρόνια το 1981.

Μια ανάλυση που στα περισσότερα της στοιχεία και προσεγγίσεις μας βρίσκει σύμφωνους κι όπως τότε, έτσι και σήμερα αναδεικνύει τον πλουραλισμό απόψεων, ιδεών, τρόπων και δρόμων στην Ευρώπη και μας απομακρύνουν από θανατηφόρες ιδεολογικές και πολιτικές μονοκαλλιέργειες.

Η απάντηση στο ελληνικό πρόβλημα δεν αναζητείται μόνο στις παθογένειες του ελληνικού κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού μοντέλου αλλά στο ίδιο το κυρίαρχο αναπτυξιακό μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που απηχεί και αντανακλά τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα της ευρωπαϊκής άρχουσας τάξης που είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα των Ευρωπαίων πολιτών.

Αυτό το μοντέλο θα πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο του διαλόγου καθώς το πρόβλημα του χρέους και ο συνολικότερος προσανατολισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα είναι διαρκώς στην επικαιρότητα τα επόμενα χρόνια με το πρόβλημα χρέους να γίνεται ένα επαχθές βάρος, το οποίο μπορεί να θέσει σε δοκιμασία τη συνοχή και την αντοχή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.