"Τα Δυτικά Βαλκάνια στο δρόμο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση"-Της διεθνολόγου Άννας Παπάζογλου

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στον "Βορέα" το 2008,πριν εφτά χρόνια,

με την υπογραφή της Κομοτηναίας διεθνολόγου Άννας Παπάζογλου και ήταν μια τοπική και περιφερειακή συνεισφορά στην παρακολούθηση και ερμηνεία των ευρωπαϊκών εξελίξεων στη δική μας Βαλκανική γειτονιά,για την οποία υπάρχει δεδομένο και ζ

Τα Δυτικά Βαλκάνια στο δρόμο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση

Της Άννας Παπάζογλου

Η ενσωμάτωση των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην Ένωση αποτελεί πλέον προτεραιότητά της. Για την επίτευξη του στόχου αυτού δε, επιβάλλεται η ενίσχυση της διαδικασίας σταθεροποίησης και σύνδεσης. Οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης θα περάσουν από αρκετά στάδια της ευρωπαϊκής διαδικασίας. Η ΕΕ δεσμεύτηκε να καθορίσει από κοινού με τις χώρες της περιοχής αυτής το πολιτικό πλαίσιο μετά τη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης και τηρώντας το θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης. Αυτή η εμβάθυνση έχει ως σημείο αναφοράς τη διαδικασία διεύρυνσης της Ένωσης στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Η ανταλλαγή εμπειριών τους με τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης αποδεικνύεται θεμελιώδους σημασίας, αφού τελικά θα εξαρτηθεί από την ικανότητα και τη συμμετοχή της κάθε χώρας στην εν λόγω διαδικασία.

Στα μέτρα ενίσχυσης της διαδικασίας σταθεροποίησης και σύνδεσης[1] εντάσσεται και η πιθανότητα σύστασης εταιρικών σχέσεων για την ενσωμάτωση με τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων. Αυτές οι σχέσεις θα ορίσουν και τις προσπάθειες που θα καταβάλει κάθε χώρα με στόχο την προσέγγιση με την Ένωση.  Ο κατάλογος των μέτρων που πρέπει να ληφθούν, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα θα χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς για την αξιολόγηση της προόδου της κάθε χώρας προς την προσχώρηση. Επίσης, χρησιμεύει για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων για τη χορηγούμενη από το πρόγραμμα CARDS ενίσχυση. Οι χώρες της ζώνης καταρτίζουν σχέδια δράσης που έχουν ως στόχο την εφαρμογή των προτεραιοτήτων εταιρικής σχέσης για την ενσωμάτωση. Η Επιτροπή παρακολουθεί σε τακτική βάση την πρόοδο των χωρών, μέσω των ετήσιων εκθέσεων.

Η συνεργασία συνίσταται σε θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικής φύσεως (διάλογος για άδειες εισόδου και μετανάστευσης στην Ένωση), στην εφαρμογή ορισμένων κοινοτικών προγραμμάτων (έτσι ώστε να εξοικειωθούν με τις πολιτικές και τις μεθόδους εργασίας της Κοινότητας), γεγονός που αποτελεί και την κύρια οικονομική ενίσχυση στη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης. Η Ένωση ενθαρρύνει την περιφερειακή συνεργασία μεταξύ χωρών της εν λόγω ζώνης και τη διασυνοριακή συνεργασία με τα κράτη –μέλη της Ένωσης. Συνίσταται επίσης η κοινοβουλευτική και πολιτική συνεργασία στο πλαίσιο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, με έναν πολιτικό τακτικό διάλογο μεταξύ των χωρών της ζώνης και της Ένωσης.  

2. Τα κύρια βήματα που πρέπει να πραγματοποιήσουν τα Δυτικά Βαλκάνια  

Η Επιτροπή υπογραμμίζει την υποστήριξη του εμπορίου και των επενδύσεων καθώς και της κοινωνικής οικονομικής ανάπτυξης. Η οικονομική και εμπορική ολοκλήρωση συνίσταται κυρίως:

-  Στη διαπραγμάτευση των συμφωνιών σταθεροποίησης και σύνδεσης (ASA) και τα αυτόνομα εμπορικά μέτρα που εφαρμόζονται από την ΕΕ στις εισαγωγές με προέλευση την περιοχή αυτή. Τα πρώτα προβλέπουν την κατάρτιση μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου μεταξύ της ΕΕ και των ενδιαφερόμενων χωρών. Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της ASA έχουν αρχίσει με την Αλβανία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο.

-  Στη δημιουργία μιας ζώνης διαγώνιας σώρευσης καταγωγής μεταξύ της ΕΕ και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων που έχουν συνάψει το σύμφωνο σταθερότητας και σύνδεσης.

-  Στην ανάπτυξη της περιφερειακής εμπορικής ολοκλήρωσης, αναπτύσσοντας το δίκτυο των διμερών συμφωνιών ελεύθερων ανταλλαγών έτσι ώστε να εξελιχθεί ως μια ενιαία περιφερειακή ζώνη ελεύθερων ανταλλαγών. 

-   Στην συμμετοχή των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις προκλήσεις για υποβολή προσφορών που οργανώνονται στο πλαίσιο των προενταξιακών μέσων.

-  Στην προσχώρηση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ).  

-  Στη στήριξη της ανάπτυξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων με βάση τον Ευρωπαϊκό χάρτη μικρών επιχειρήσεων και μέσω συμπληρωματικών χρηματοδοτήσεων στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ταμείου υπέρ της ΝΑ Ευρώπης που δημιουργήθηκε το Δεκέμβριο του 2005 από χορηγούς κεφαλαίων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

-  Στην υλοποίηση των στόχων του θεματολογίου της Λισσαβόνας λαμβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη των οικονομιών των εν λόγω χωρών καθώς και το στάδιο προσέγγισης στο οποίο βρίσκονται με την ΕΕ.

-  Στην προώθηση της κοινωνικής και εργασιακής ολοκλήρωσης καθώς και του κοινωνικού διαλόγου και της καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.    

Η Επιτροπή επιδιώκει να εξοικειώσει τα άτομα και τα θεσμικά όργανα των Δυτικών Βαλκανίων με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης. Έχουν συναφθεί συμφωνίες-πλαίσια με καθεμία από τις χώρες της περιφέρειας και έχουν αρχίσει να ισχύουν ήδη από το 2005. Ενδεικτικά αναφέρεται ως παράδειγμα το γεγονός ότι οι Δυτικές Βαλκανικές χώρες μπορούν να συμμετάσχουν σε κοινοτικά προγράμματα σε τομείς όπως του περιβάλλοντος, της ενέργειας ή της έρευνας τηρώντας, ωστόσο, ορισμένους όρους όσον αφορά τις διοικητικές ικανότητες καθώς και την ικανότητα τους να συμβάλλουν οικονομικά στα εν λόγω προγράμματα. 

Αντικείμενο ιδιαίτερα σημαντικής δέσμευσης εκ μέρους διαφόρων διεθνών φορέων είναι η περιφερειακή συνεργασία π.χ. μέσω οργανώσεων, όπως το σύμφωνο σταθεροποίησης. Αυτή η συνεργασία θα πρέπει να συνεχιστεί αφενός για τη σταθεροποίηση της περιφέρειας, αφετέρου δε για την ολοκλήρωση της διαδικασίας προσχώρησης στη Ευρωπαϊκή Ένωση. Έως σήμερα, έχει σημειωθεί αρκετή πρόοδος σε θέματα περιφερειακής συνεργασίας, στους τομείς στους οποίους οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων συνδέονται προοδευτικά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Πολιτικές όπως:

·         Η δικαιοσύνη, η ελευθερία και η ασφάλεια. Η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και η διαχείριση των συνόρων παραμένουν μεταξύ των προτεραιοτήτων, ιδίως με την ενίσχυση των ικανοτήτων για την αστυνομική διασυνοριακή συνεργασία και τη λειτουργία των τελωνείων ή με την εμβάθυνση της συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων περιφερειακών υπουργείων σε θέματα οργανωμένου εγκλήματος και διαφθοράς.

·         Η κοινοβουλευτική συνεργασία. Μια κοινή στρατηγική για τα κοινοβούλια της ΝΑ Ευρώπης, η οποία βρίσκεται σε στάδιο επεξεργασίας.

·         Η ενέργεια. Η συνθήκη μεταξύ ΕΕ και των χωρών εταίρων της περιφέρειας που καθιερώνει την κοινότητα της ενέργειας σκοπό να ευνοηθούν τα ενεργειακά δίκτυα μεταξύ της χώρας της περιφέρειας αυτής και με άλλους διεθνείς εταίρους.

·         Η συνεργασία στους τομείς των οδικών και εναέριων μεταφορών.

·         Το περιβάλλον. Οι χώρες της περιφέρειας αποτελούν μέρους του περιφερειακού προγράμματος για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος που βρίσκεται σε στάδιο εκπόνησης δικτύου για την εφαρμογή της περιβαλλοντολογικής νομοθεσίας στα Βαλκάνια.

·         Η συμβολή στην προστασία και την υπεράσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. 

Για την υλοποίηση των παραπάνω πολιτικών και την επίτευξη των συνεργασιών τα Δυτικά Βαλκάνια απολαύουν μιας σημαντικής χρηματοδότησης προερχόμενης από την ΕΕ μέσω διάφορων προγραμμάτων, αλλά κυρίως από το πρόγραμμα CARDS,  βασικός στόχος του οποίου είναι η υποστήριξη των αναγκαίων οικονομικών και πολιτικών ρυθμίσεων  με προοπτική τη μελλοντική προσχώρηση στην ΕΕ.

            Το συνολικό ποσό των επιδοτήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων μεταξύ των ετών 2000 και 2006 ανέρχεται σε 5,4 δις. ευρώ, με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να έχει χορηγήσει δάνεια ύψους 2 δις. ευρώ.

            Από το 2007 ένα νέο προενταξιακό μέσο ενίσχυσης θα αντικαταστήσει όλα τα υφιστάμενα μέσα προς όφελος των υποψήφιων χωρών για προσχώρηση, έτσι ώστε να αποτελέσει στο εξής ενιαία προενταξιακή ενίσχυση. Οι πτυχές αυτού του νέου μέσου που ενισχύουν την περιφερειακή και διασυνοριακή συνεργασία θα είναι προσβάσιμες τόσο στους εν δυνάμει υποψηφίους, όσο και στις υποψήφιες χώρες. Οι υπόλοιπες τρεις πτυχές, ήτοι, χρηματοδότηση των περιφερειακών πόρων, του ανθρώπινου δυναμικού και της αγροτικής ανάπτυξης, αφορούν μόνον τις υποψήφιες χώρες.  Επιπρόσθετα, στις εν δυνάμει υποψήφιες χώρες θα τεθεί βοήθεια σε θέματα υποδομών, περιφερειακής ανάπτυξης καθώς και σε επίπεδο κοινοτικών πολιτικών και πολιτικής απασχόλησης μέσω της πτυχής σχετικά με την ενίσχυση των θεσμικών οργάνων. 

            Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η Επιτροπή είναι αποφασισμένη να προσφέρει την κατάλληλη χρηματοδοτική ενίσχυση στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων για την νέα προγραμματική περίοδο 2007-2013, βάση της οποίας θα αποτελέσει ο πολιτικός και πολιτιστικός διάλογος με τις χώρες της περιφέρειας αυτής καθώς επίσης και η ενεργός συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

3. Ο μηχανισμός προενταξιακής βοήθειας

Ο μηχανισμός προενταξιακής βοήθειας αποτελεί τον δημοσιονομικό κοινοτικό μηχανισμό για την προενταξιακή διαδικασία όσον αφορά την περίοδο 2007-2013. Η βοήθεια παρέχεται με βάση τις ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις των εν  δυνάμει υποψήφιων χωρών και των εταιρικών σχέσεων για την προσχώρησή τους. Ο μηχανισμός αυτός χορηγεί βοήθεια ανάλογη με την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί από τις δικαιούχες χώρες και από τις ανάγκες τους σύμφωνα από τις αξιολογήσεις που λαμβάνουν από την Επιτροπή.

Οι δικαιούχες χώρες χωρίζονται συναρτήσει του καθεστώτος τους σε δύο κατηγορίες, είτε ως υποψήφιες χώρες, οι οποίες υπάγονται στη διαδικασία προσχώρησης, είτε ως δυνάμει υποψήφιες χώρες, οι οποίες υπάγονται στη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης. Οι υποψήφιες χώρες είναι η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, η Κροατία και η Τουρκία και οι δυνάμει υποψήφιες χώρες είναι η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Σερβία, περιλαμβανομένου του Κοσυφοπεδίου.[2]

Τα παραρτήματα αυτά τροποποιούνται ανάλογα με την εξέλιξη των καθεστώτων των χωρών με ειδική πλειοψηφία κατόπιν προτάσεως της Επιτροπής.

Κύριος στόχος του μηχανισμού προενταξιακής βοήθειας είναι να υποστηρίξει την ενίσχυση των θεσμών και του κράτους δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των θεμελιωδών ελευθεριών, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, την ισότητα των φύλων και τη μη διακριτική μεταχείριση, τις μεταρρυθμίσεις, τόσο τις διοικητικές όσο και τις οικονομικές, την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, τη συμφιλίωση και την ανασυγκρότηση, την περιφερειακή και διασυνοριακή συνεργασία.

Ο μηχανισμός προενταξιακής βοήθειας αποτελείται από πέντε συνιστώσες, οι οποίες περιλαμβάνουν καθεμιά από τις προτεραιότητες που καθορίσθηκαν ανάλογα με τις ανάγκες των δικαιούχων χωρών. Οι δύο συνιστώσες αφορούν το σύνολο των δικαιούχων χωρών. Η πρώτη είναι η διασυνοριακή συνεργασία που αποσκοπεί στη στήριξη των δικαιούχων χωρών στον τομέα της διασυνοριακής συνεργασίας, μεταξύ τους, με τα κράτη μέλη, ή στο πλαίσιο των διακρατικών ή διαπεριφερειακών δραστηριοτήτων.

Οι τρεις τελευταίες συνιστώσες απευθύνονται αποκλειστικά στις υποψήφιες χώρες:

·                     η «περιφερειακή ανάπτυξη», που αποσκοπεί στην υποστήριξη της προετοιμασίας της χώρας για την εφαρμογή της κοινοτικής πολιτικής συνοχής και ιδίως για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής

·                     η «ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων», που αφορά την προετοιμασία για την πολιτική συνοχής και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο

·                     και τέλος η «αγροτική ανάπτυξη», που αφορά την προετοιμασία για την κοινή γεωργική πολιτική και τις συναφείς πολιτικές, καθώς και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης.

Έτσι, οι υποψήφιες χώρες έχουν προετοιμαστεί για την ολοκληρωμένη εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου κατά τη στιγμή της προσχώρησης, ενώ οι δυνάμει υποψήφιες χώρες οδηγούνται σε μια σταδιακή ευθυγράμμιση προς το κοινοτικό κεκτημένο. Δεδομένου ότι πρόκειται για το χαρακτήρα των μέτρων που εφαρμόζονται στις δύο ομάδες χωρών, οι εν δυνάμει υποψήφιες χώρες έχουν πρόσβαση σε παρόμοιες δραστηριότητες με εκείνες που προβλέπονται από τις τρεις τελευταίες συνιστώσες, αλλά με βάση τις δύο πρώτες συνιστώσες. Η διαφορά έγκειται στον τρόπο εφαρμογής των δραστηριοτήτων αυτών, δεδομένου ότι για τις συνιστώσες που αφορούν την προετοιμασία της θέσης σε λειτουργία των Διαρθρωτικών και Γεωργικών Ταμείων απαιτείται η αποκεντρωμένη διαχείριση των κοινοτικών κεφαλαίων από το δικαιούχο.

  

---

[1] Web –site, www.europa.eu.int, «Τα  Δυτικά Βαλκάνια και η ευρωπαϊκή ενοποίηση», Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρ. Κοινοβούλιο, 2003. 

[2] Έτσι όπως καθορίστηκαν από το Συμβούλιο που συνήλθε στη Santa Maria da Feira, στις 20/06/ 2000.ωηρό ελληνικό ενδιαφέρον και πρωτίστως συμφέρον.