Master στη Διεθνή Προστασία
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου ανήκει σε εκείνη την ομάδα πολιτικών ανδρών που σημάδεψαν βαθιά την τύχη της χώρας μας και άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της μετέπειτα πορείας του νεοελληνικού κράτους.
Διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός (1981-1984, 1985-1989, 1993-1996), αγαπήθηκε όσο λίγοι πολιτικοί αλλά και επικρίθηκε σκληρά για διάφορα ζητήματα, όμως ουδείς καλόπιστος και αντικειμενικός παρατηρητής δεν μπορεί να αμφισβητήσει την προσφορά του Ανδρέα Παπανδρέου σε μια σειρά από τομείς που άλλαξαν το πρόσωπο της Ελλάδας μετά από δεκαετίες εσωστρέφειας, εθνικού αλληλοσπαραγμού και βαθιάς συντήρησης.
Στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 με κεντρικό σύνθημα την Αλλαγή οδηγεί το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ), το οποίο είχε ιδρύσει στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974 με την διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη (η οποία βασίζονταν στο τρίπτυχο Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Απελευθέρωση), σε μεγαλειώδη εκλογική νίκη κατακτώντας ποσοστό 48% και καταλαμβάνοντας 173 έδρες στο κοινοβούλιο. Είχαν προηγηθεί τα επίσης εντυπωσιακά αποτελέσματα για νεοϊδρυθέν κόμμα στις εκλογικές αναμετρήσεις του Νοεμβρίου 1974 στις οποίες το ΠΑΣΟΚ εξέλεξε 15 βουλευτές με ποσοστό 13,5 % και του Νοεμβρίου 1977 με 25% και 93 έδρες.
Η πρώτη κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου ορκίστηκε στις 22 Οκτωβρίου 1981 μετά τις τρεις πρώτες κρίσιμες μέρες οι οποίες επέφεραν ένα πολύ μεγάλο σοκ στις δυνάμεις του κατεστημένου, ενώ χρειάστηκαν επιδέξιοι πολιτικοί χειρισμοί προκειμένου να γίνει ομαλά το πέρασμα της εξουσίας από την συντηρητική παράταξη που κυβερνούσε επί δεκαετίες τη χώρα στο σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ το οποίο για ένα μεγάλο μέρος των εκπροσώπων του κατεστημένου σήμαινε μια εξαιρετικά δυσμενή πολιτική και κοινωνική εξέλιξη και όλα έδειχναν ότι ήταν διατεθειμένοι να κάνουν ότι περνούσε από το χέρι τους ώστε να την αποτρέψουν.
Όμως το ποσοστό της νίκης και η μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία δεν άφηναν πολλά περιθώρια αντίδρασης. Το παλάτι είχε εξοβελιστεί από πολιτική ζωή της χώρας με το Σύνταγμα του 1975 και στο προεδρικό μέγαρο βρισκόταν ένας έμπειρος πολιτικός όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο οποίος όντας διορατικός κατάλαβε πως η εποχή του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου είχε ανατείλει προ πολλού και έτσι συνέβαλε και αυτός όπως και ο απελθών πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης (γνωστός για το υψηλό επίπεδο πολιτικού πολιτισμού που τον διέκρινε), στην ομαλή μετάβαση της εξουσίας, την οποία ο ελληνικός λαός είχε αποφασίσει με ένα τόσο ξεκάθαρο και εντυπωσιακό εκλογικό αποτέλεσμα.
Η ελληνική κοινωνία στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ήταν χωρισμένη ανάμεσα στους λίγους προνομιούχους και στους πολλούς μη προνομιούχους μέσα από κοινωνικά και πολιτικά στεγανά τα οποία τις περισσότερες φορές ήταν αδιαπέραστα. Ο διαχωρισμός σε εθνικόφρονες και μιάσματα δεν είχε απαλειφθεί σε μια Δημοκρατία η οποία είχε ακόμη γυάλινα πόδια με τα δικαιώματα των πολιτών περιορισμένα στην πράξη σε ένα πολύ στενό κύκλο και με τους φακέλους της ασφάλειας ακόμα στην θέση τους.
Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στις αγροτικές περιοχές ήταν ανύπαρκτη, ο ρόλος της γυναίκας ιδίως στην επαρχία περιορισμένος στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού, η ελευθερία της έκφρασης ακόμη υπό του καθεστώς του φόβου του χωροφύλακα, ο συνδικαλισμός ανύπαρκτος και η πρόσβαση στην παιδεία ιδιαίτερα προβληματική και εν πολλοίς ταξική.
Ο «Ανδρέας» όπως συνήθιζαν να τον αποκαλούν φίλοι και εχθροί, ενέπνευσε τις λαϊκές μάζες των λεγόμενων μη προνομιούχων που μέχρι τότε δεν είχαν θέση και υπόσταση στην κοινωνία των ολίγων και των προνομιούχων, γεγονός που για τα δεδομένα της εποχής αποτέλεσε πραγματική ανατροπή στην δομή της μέχρι τότε ελληνικής κοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι για το γεγονός αυτό επικρίθηκε (και συνεχίζει να επικρίνεται ακόμη και σήμερα) πολύ σκληρά από τους εκπροσώπους της καθεστηκυίας τάξης αφού η παραχώρηση κοινωνικής οντότητας και πολιτικού ρόλου στους έως τότε μη προνομιούχους ήταν κάτι που οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν θα του συγχωρέσουν ποτέ.
Μετά από πολλές δεκαετίες και ιδιαίτερα μετά την λήξη της επτάχρονης δικτατορίας ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού λαού παρέμενε στο περιθώριο χωρίς φωνή, λόγο και κοινωνική υπόσταση.
Με την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας τον Οκτώβριο του 1981 από το Πα.Σο.Κ. άρχισε για πρώτη φορά να αποκτά και στην πράξη δικαιώματα ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά αλλά και την γενικότερη αίσθηση εδραίωσης δημοκρατικού κράτους δικαίου. Κοινωνικές ομάδες που μέχρι τότε δεν υπήρχαν στον 'χάρτη' της ελληνικής κοινωνίας όπως οι γυναίκες, οι εργάτες, οι αγρότες κλπ μπόρεσαν για πρώτη φορά να διεκδικήσουν επί ίσοις όροις το μερίδιό τους στην κοινωνική και επαγγελματική καταξίωση και στην ευημερία.
Η επίτευξη της εθνικής συμφιλίωσης, η κατάργηση της διάκρισης μεταξύ εθνικοφρόνων και μιασμάτων, το κάψιμο των φακέλων της ασφάλειας, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και άλλες κοινωνικές κατακτήσεις, καταξίωσαν τον Ανδρέα ως ηγέτη εθνικό αφού τόλμησε να αφήσει πίσω του τους διαχωρισμούς του παρελθόντος παρά το γεγονός ότι οι μνήμες από τις εξορίες και τους διωγμούς των ανθρώπων του δημοκρατικού κέντρου και της αριστεράς ήταν ακόμη πολύ νωπές.
Η πρώτη περίοδος της διακυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου θα μείνει στην ιστορία για την βαθιά κοινωνική τομή με σαφέστατο προοδευτικό προσανατολισμό όπως η ισότητα των δύο φύλων και η είσοδος της γυναίκας στην κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου. Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν οι Νόμοι 1342/1983 για την «Κύρωση της Σύμβασης των Ενωμένων Εθνών για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών” και 1414/1984 και 4483/1984 για την «Εφαρμογή της αρχής της ισότητας των φύλων στις εργασιακές σχέσεις και άλλες διατάξεις,, η ίδρυση του Συμβουλίου Ισότητας των δύο φύλων με το Νόμο 1288/1982.
Εξαιρετικά πρωτοποριακό για την εποχή ήταν το έργο των κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου που έθεσε τις βάσεις για την ουσιαστική επίτευξη της ισότητας μεταξύ των δυο φύλων γεγονός που υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις των κυβερνήσεων του Ανδρέα. Με το Νόμο 1250/1982 θεσπίστηκε ο πολιτικός γάμος, ενώ ο Νόμος 1329/1983 αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση για τα μέχρι τότε ελληνικά δεδομένα αφού κατάργησε την προίκα, καθιέρωσε το αμετάβλητο του επωνύμου των συζύγων ως προς τις έννομες σχέσεις τους, καθιέρωσε την υποχρέωση κοινής συνεισφοράς για τις ανάγκες της οικογένειας και το συναινετικό διαζύγιο. Την ίδια περίοδο η κυβέρνηση προχώρησε στην αποποινικοποίηση της μοιχείας (Ν.1272/82) και μερικά χρόνια αργότερα και των αμβλώσεων (Ν. 1609/1986). Ιδιαίτερα προοδευτικές ρυθμίσεις για την εποχή ήταν και η μείωση του ορίου ενηλικίωσης και του δικαιώματος ψήφου στα 18 χρόνια, η παραχώρηση νομικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στους ανηλίκους και η πλήρης εξίσωση των εκτός γάμου παιδιών με εκείνα των γεννημένων σε γάμο.
Μεγάλες ήταν οι τομές που επέφερε η πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και στον κρίσιμο τομέα της Υγείας αφού ταυτίστηκε σε μεγάλο βαθμό με την μεταρρύθμιση στον τομέα της Υγείας και της Κοινωνικής Πρόνοιας. Με το Νόμο 1397/1983 καθιερώθηκε το περίφημο Εθνικό Σύστημα Υγείας, το γνωστό σε όλους μας Ε.Σ.Υ., διαιρέθηκε η χώρα σε υγειονομικές περιφέρειες και δημιουργήθηκαν τα περίφημα Κέντρα Υγείας (170 σε όλη τη χώρα) καθώς επίσης και τα Περιφερειακά Ιατρεία τα οποία εξυπηρέτησαν και συνεχίζουν να εξυπηρετούν κυρίως απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, πράγμα που οι κάτοικοι της Θράκης γνωρίζουν πολύ καλά από την προσωπική τους πείρα.
Παράλληλα ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην δημιουργία θεσμών κοινωνικού κράτους και στην προστασία των ευπαθών ομάδων, όπως π.χ των κοινωνικών δικαιωμάτων των ηλικιωμένων όπως παραδείγματος χάριν με την δημιουργία των ΚΑΠΗ το 1984 με νομοθετική πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Ο Θεσμός εξελίχθηκε σταδιακά μέσω των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, αναπτύχθηκε και διευρύνθηκε σε όλη τη χώρα όπου φθάνει μέχρι σήμερα να λειτουργούν περισσότερα από 900 κέντρα στα οποία απασχολούνται δημιουργικά χιλιάδες ηλικιωμένοι συμπολίτες μας. Επίσης αναφέρουμε ενδεικτικά την παραχώρηση δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για όλους τους αγρότες, κατοχύρωση σύνταξης για την αγρότισσα, δημιουργία δημόσιων βρεφονηπιακών σταθμών και παροχή δυνατότητας δωρεάν διακοπών για παιδιά οικογενειών με χαμηλό εισόδημα .
Μια σοσιαλιστική κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να μην αφήσει τη σφραγίδα της στον τομέα της προστασίας των εργαζομένων. Ο Νόμος 1264/1982 “Για τον εκδημοκρατισμό του Συνδικαλιστικού Κινήματος και την κατοχύρωση των συνδικαλιστικών ελευθεριών των εργαζομένων” κατοχύρωσε τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων και ρύθμισε την ίδρυση, οργάνωση, λειτουργία και δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεών. Με αυτό το νόμο απαγορεύθηκε η απόλυση των εργαζομένων εξαιτίας της συνδικαλιστικής τους δράσης και η παρεμπόδιση με οποιοδήποτε τρόπο της συμμετοχής του εργαζομένου σε συνδικαλιστική οργάνωση καθώς και η δυσμενής μεταχείριση εργαζομένου εξαιτίας της συνδικαλιστικής του δράσης και συμμετοχής σε συνδικαλιστική οργάνωση. Επιπλέον αύξησε στους κατώτατους μισθούς των συνταξιούχων και της ασφαλιστικής κάλυψης του ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα. Δημιουργία της ΑΤΑ (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή) για την προστασία του εισοδήματος. Επίσης σημαντικός ήταν και ο Νόμος 1568/1985 “Για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων” με τον οποίο οι εργαζόμενοι σε μεγάλες επιχειρήσεις αποκτούσαν το δικαίωμα να συνιστούν επιτροπή υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, αποτελούμενη από εκλεγμένους αντιπροσώπους τους στην επιχείρηση.
Όμως η πολυσχιδής πολιτική δράση του πολιτικού και καθηγητή - οικονομολόγου Ανδρέα Παπανδρέου δεν περιορίστηκε ποτέ στα στενά όρια της ελληνικής επικράτειας. Ήδη πολύ πριν από την ανάληψη της εξουσίας είχε κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του στο διεθνές στερέωμα. Από την αντίσταση κατά της δικτατορίας με το ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) και στη συνέχεια ως πρωθυπουργός με τις πρωτοβουλίες για την παγκόσμια ειρήνη («Πρωτοβουλία των 6» μαζί με τον Μιτεράν, τον Πάλμε, την Ίντιρα Γκάντι κλπ) μέχρι τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ) που έδιναν την δυνατότητα στις χώρες της Μεσογείου να επιταχύνουν την ανάπτυξη τους σε σύγκριση με τις χώρες της Βορείου Ευρώπης και την επαναδιαπραγμάτευση των όρων ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή τότε Κοινότητα (ΕΟΚ).
Η εξωτερική του πολιτική μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας ήταν ιδιαίτερα σημαντική και παρά τις πολλές επικρίσεις που δέχθηκε, με το πέρασμα του χρόνου δικαιώθηκε για τις περισσότερες από τις πρωτοβουλίες του.
Από την στήριξη του αιτήματος για αυτόνομο παλαιστινιακό κράτος, το οποίο σήμερα υποστηρίζει σύσσωμη η διεθνής κοινότητα, μέχρι την στήριξη στον στρατηγό Γιαρουζέλσκι κόντρα σε ολόκληρη τότε τη Δύση η οποία όμως τελικά πιθανόν να απέτρεψε την εισβολή των Ρώσων στην Βαρσοβία και να διευκόλυνε τις μετέπειτα ραγδαίες εξελίξεις στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Ως μεγάλη επιτυχία έχει καταγραφεί και η διεθνής διαιτησία μεταξύ Λιβύης και Γαλλίας που είχε αναλάβει η Ελλάδα υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου με την υπογραφή της Συμφωνίας της Ελούντας κατά την διάρκεια της τριμερούς συνάντησης το Νοέμβριο του 1984 στην Ελούντα της Κρήτης μεταξύ Παπανδρέου-Μιτεράν-Καντάφι.
Η προσέγγιση του με τη Λιβύη του Συνταγματάρχη Καντάφι η οποία επίσης είχε επικριθεί από πολλούς, φαίνεται να δικαιώνεται σήμερα που ο Καντάφι θεωρείται σε ολόκληρη τη Δύση παράγοντας σταθερότητας και αξιοπιστίας στην περιοχή, με αποτέλεσμα να αποδεικνύεται ιδιαίτερα οξυδερκής και διορατική η τότε στάση του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου και σε αυτό το θέμα.
Όσον αφορά τα ελληνοτουρκικά με την περίφημη φράση μη πόλεμος οριοθέτησε την συγκρουσιακή συνύπαρξη με τους Τούρκους στο αιγαίο σε διπλωματικό επίπεδο παρά τη σκληρή του στάση με το Χόρα το 1975 (βυθίσατε το Χόρα.) και το Σισμίκ το 1987 κρίση κατά την οποία επέδειξε ιδιαίτερα αποφασιστική αλλά εξόχως αποτελεσματική στάση αφού τελικά η κρίση εκτονώθηκε με την ματαίωση των ερευνών του τουρκικού ερευνητικού σκάφους.
Με το επίσης περίφημο mea culpa δεν δίστασε όμως να αναλάβει και τις ευθύνες του για την συνάντηση κορυφής τους Νταβός με τον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας Οζάλ και τις απευθείας διμερείς διαπραγματεύσεις οι οποίες κατέληξαν σε ναυάγιο όμως η αυθεντικότητα και ο πραγματισμός είναι τα στοιχεία που κάνουν κάποιον πολιτικό μεγάλο ηγέτη, και τουλάχιστον αυτά τα δυο χαρακτηριστικά δεν μπορούν να του τα αμφισβητήσουν ούτε οι πιο ορκισμένοι πολιτικοί του αντίπαλοι.
Δεν είναι εύκολο να αποτιμηθεί με ακρίβεια η ζωή και το έργο ενός ηγέτη αυτού του μεγέθους που ενέπνευσε και γοήτευσε εκατομμύρια ανθρώπους, που έδωσε ελπίδα και όραμα κυρίως σε όλους εκείνους που μέχρι τότε βρίσκονταν στο κοινωνικό περιθώριο: εργάτες, αγρότες, μικροεπαγγελματίες, υπάλληλους, φοιτητές και γυναίκες, κατηγορίες που στη συνέχεια δεν άργησαν να αποτελέσουν το προνομιακό του ακροατήριο.
Όπως εύστοχα διατύπωσαν κάποιοι η μεγάλη δύναμη που παραχώρησε ο λαός στον ΠΑΣΟΚ της περιόδου 1981-1989 μετατράπηκε σε κάποιες στιγμές της πολύχρονης ηγεσίας του σε εγγενή αδυναμία υπό την έννοια ότι η ανεμπόδιστη και μακρά παραμονή στην εξουσία οδήγησε σε φαινόμενα διαφθοράς στα οποία ενεπλάκησαν κάποια στελέχη των κυβερνήσεων του και έριξαν τη σκιά τους στην μεγάλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια ενός γνήσιου λαϊκού ηγέτη (παρά το γεγονός ότι το Βρώμικο '89 κατέληξε σε φιάσκο των ίδιων των εμπνευστών του) που ήρθε στην εξουσία για να κάνει πράξη τις διακηρύξεις της 3ης Σεπτέμβρη η οποία αποτελούσε από μόνη της ένα πλήρες πολιτικό πρόγραμμα το οποίο ενείχε στοιχεία κοινωνικού πειράματος για την μετεξέλιξη μιας βαθιά συντηρητικής χώρας των Βαλκανίων σε ένα σύγχρονο σοσιαλδημοκρατικό ευρωπαϊκό κράτος δικαίου.
Τα υπόλοιπα θα τα καταγράψει ο ιστορικός του μέλλοντος, όμως οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, ιδιαίτερα της περιόδου 1981-1984 και 1993-1996 θα μείνουν στην ιστορία και στην συνείδηση του λαού της Δημοκρατικής Παράταξης, η πρώτη για το τεράστιο μεταρρυθμιστικό έργο για τον εκδημοκρατισμό της χώρας και την αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας και η δεύτερη γιατί έθεσε τις βάσεις για την εξυγίανση της ελληνικής οικονομίας και υπήρξε προάγγελος της μετέπειτα ένταξης στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ).
...........................................................................................................................................................
Είχε δημοσιευτεί στον "Βορέα"(τεύχος 51) τον Σεπτέμβριο 2009, πριν 15 χρόνια!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου