ΤΑ ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΡΟΔΑΚΗΣ

 Εκδόσεις ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Τα Καβείρια μυστήρια ήταν τελετουργίες για την ευκαρπία της γης. Δηλαδή κέντρο τους ήταν η μεγάλη Μητέρα Γη όπως σε όλα τα μυστήρια. Και τελούνταν όπως ακριβώς και τα Eλευσίνια αν και αναφέρεται με διαφορετικό όνομα η Δήμητρα.

Ήταν και αυτά άρρητα ( μυστικά, απόρρητα ) για τον πολύ κόσμο. Φανερά όμως για τους μυημένους. Η μύηση, όπως σ’ όλα τα μυστήρια γινόταν έξω από την τελετουργία και φυσικά πριν από τη συμμετοχή του ατόμου στην τελετουργία. Ακόμα και εδώ στις τελετουργίες έπαιρναν μέρος και μη μυημένοι, που ακολουθούσαν την τελετουργία και έπαιρναν μέρος στα όργια.

 

Απόρρητα στους θνητούς

Τα Καβείρια μυστήρια τελούνταν στα νησιά του Β.Α. Αιγαίου Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο και Σαμοθράκη, αλλά και στην απέναντι Μικρασιατική ακτή, στην περιοχή της Τρωάδας και ακόμα πιο πέρα.

Στα Μεγάλα Καβείρια, η πιο επίσημη τελετή γινόταν στη Σαμοθράκη, «την ιερή Σαμοθράκη όπου τελούνται φρικτά όργια θεών απόρρητα στους θνητούς. Στα όργια πήραν μέρος με δική μου υπόδειξη ευχάριστα και οι ήρωες, γιατί είναι ωφέλιμο στους ανθρώπους που πλέουν στη θάλασσα να παίρνουν μέρος σ’ αυτή την τελετουργία».

Απ’ ότι παραδίδεται μυστήρια τελούνταν στη Σαμοθράκη και πριν από την καθιέρωση των Καβειρίων. Τα Καβείρια είναι τροποποίηση παλιότερων μυστηρίων. Και ακριβώς γι’ αυτό  συγχέονται οι Κάβειροι με τους Κορύβαντες, τους Κουρήτες και άλλους παλιότερους δαίμονες.

Ο Δίας που ήθελε να τιμήσει και τον άλλο γιό του τον μύησε στην τελετή των μυστηρίων, που τελούνταν από παλιά στη νήσο και τότε κατά κάποιο τρόπο, παραδόθηκαν σ’ αυτόν και τα οποία δεν επιτρεπόταν να γίνουν γνωστά σε κανένα μη μυημένο. Πιστεύεται ότι αυτός είναι ο πρώτος που μύησε ξένους στην τελετή και έκανε έτσι ένδοξη τη μύηση. Ύστερα έφτασε εδώ ο Κάδμος του Αγήνορα ζητώντας την Ευρώπη, ο οποίος αφού έλαβε μέρος στην τελετή αυτή νυμφεύτηκε την αδελφή του Ιασίωνα Αρμονία, την οποία οι άλλοι Έλληνες μυθολογούν ως κόρη του Άρη.

Ο γάμος αυτός είναι ο πρώτος όπως λένε στον οποίο παραβρέθηκαν με δώρα όλοι οι θεοί, η Δήμητρα που ερωτεύτηκε τον Ιασίωνα δώρισε το στάρι ο Ερμής δώρισε τη λύρα, η Αθηνά τον περίφημο όρμο, τον πέπλο και τους αυλούς, η Ηλέκτρα τις ιερές τελετές της Μεγάλης Μητέρας των θεών που συνοδεύονται από τα κύμβαλα και τα τύμπανα εκείνων που παίρνουν μέρος στα όργια, ο Απόλλωνας έπαιξε λύρα, οι Μούσες αυλό, ενώ οι άλλοι θεοί που ευφράνθηκαν έκαναν τις δικές τους προσφορές στο γάμο.

Ο Ιασίωνας νυμφεύθηκε την Κυβέλη με την οποία απέκτησε τον Κορύβαντα.

Ο Κορύβαντας  ονόμασε τους ιερείς της Μητέρας, που παίρνουν μέρος σε οργιαστικούς χορούς, Κορύβαντες.

Λέγεται ακόμα ότι εκείνοι που είχαν κοινωνήσει των μυστηρίων γίνονται καλύτεροι, ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και καθ’ όλα αγαθότεροι. Και γι’ αυτό οι πιο σημαντικοί από τους ήρωες και τους ημίθεους επιθυμούσαν πάρα πολύ να μεταλάβουν της τελετής.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις της Σαμοθράκης τα είχε δωρίσει ο Δίας στον Ιασίωνα το γιό του από τη Νύμφη. Τα μυστήρια του Ιασίωνα που είναι ο εραστής της Δήμητρας είχαν άμεση σχέση με τα μυστήρια της Μεγάλης Μητέρας της Μικρής Ασίας που γίνεται Κυβέλη, Μα, Δινδυμήνη κλπ.

O έρωτας της Δήμητρας – Ιασίωνα είναι η βάση των μυστηρίων. Από τους έρωτες αυτούς γεννήθηκε ο πλούτος. Και η Δήμητρα συμβολίζει το άγγελμα του Πλούτου με το δώρο που πήγε στου γάμους της Αρμονίας Κάδμου, το στάχυ.

Ως Μεγάλη Μητέρα ακολουθείται στη Μικρή Ασία από τους ιερείς της που λέγονται Κορύβαντες και έχουν επικεφαλής το γιό της Κορύβαντα, που έδωσε το όνομά του στους άλλους ιερείς. Τόσο ο Διόδωρος ο Σικελιώτης όσο και ο Στράβωνας ταυτίζουν τους ιερείς της Μεγάλης Μητέρας με τους Κούρους και τους Ιδαίους Δακτύλους.

Στα πρώτα μυστήρια της Σαμοθράκης η ουσία της ζωής ήταν η ένωση, η ερωτική ένωση του θηλυκού( Μητέρα Γη ) με το αρσενικό ( που φυσικά είναι ο Ουρανός ). Η «ιστορία» αυτής της ένωσης αποτελεί την ουσία για τα δρώμενα.

…αρχικά στην τέλεση των μυστηρίων είχαμε και ανθρωποθυσίες που αργότερα εξελίχθηκαν σε αυτοευνουχισμό των αφιερωμένων στη Μεγάλη Μητέρα.

   Κάβειροι ήταν οι στενά μυημένοι στα Καβείρια μυστήρια, το ιερατείο. Έτσι Κάβειροι ήταν το ιερατείο των μυστηριακών τελετουργιών που γίνονται για την ευκαρπία της γης και όπου τιμάται η Μητέρα Γη ( Δήμητρα καταλήγει να λέγεται ) και η κόρη της. Στην τελετουργία του θνήσκοντα θεού, για τον οποίο έχουμε και την ανάσταση.

   Οι Κάβειροι είναι θεότητες της γονιμότητας, αλλά και θεότητες που έχουν σχέση με τη μεταλλοτεχνία. Ο Ήφαιστος, ο πατέρας τους είναι ο θεός τεχνίτης. Ο Κάδμος είναι από τους μεγάλους μετάλλων και θαλασσοπόρος.

Για την τέλεση των μυστηρίων απαιτούνται μυημένοι, αλλά η μύηση δεν γίνεται στη διάρκεια της τελετής. Η μύηση γίνεται όλο το χρόνο. . Τη μύηση την κάνει αποκλειστικά το ιερατείο. Και αυτό είναι μια βασική διαφορά από τα Ελευσίνια, όπου τη μύηση την έκαναν τα μέλη της οικογένειας των Ευμολπιδών έξω από το ιερό.

Η τέλεση των μυστηρίων είναι η ειδική τελετή για την ευκαρπία της γης.

Στα Καβείρια μυστήρια γίνονται δυο τελετές: μια στις αρχές του φθινοπώρου τότε που χρειάζεται βροχή για να σπείρουν και μια την άνοιξη, τότε που η βροχή είναι απαραίτητη για την ωρίμανση των καρπών της γης, δηλαδή των δημητριακών.

Οι ιερείς των Καβείρων άλλαζαν ονόματα και έπαιρναν ανάλογα των θεών. Είχαμε δηλαδή κάτι ανάλογο με αυτό που γίνεται και στους χριστιανούς μοναχούς. Όταν γίνεται κάποιος μοναχός, παίρνει άλλο όνομα.

Γενικά όλοι οι ιερείς μαζί λέγονταν ανακτοτελεσταί και ο καθένας τους χωριστά έφερε το όνομα του Θεού που υποδυόταν στην τέλεση του μυστηρίου, ονόματα που στη ουσία ήταν επίθετα και των ίδιων των θεών. Έτσι υπήρχαν οι ιερείς Αξίερος Αξιόκερσα, Αξιόκερσος και ένας νέος που έφερε το όνομα Καδμίλος, Κάδμος, Κάσιλος, Κάδηλος ή Καδούλος. Ο Καδμίλος αναφέρεται και παις, δηλαδή παιδί, νέος.

Το Ιερό των Καβείρων ήταν ταυτόχρονα και μαντείο.

Στην κλασική αρχαιότητα η μύηση γινόταν μέσα στο ιερό και περιλάβαινε τρία στάδια: την εξομολόγηση, το θρονισμό και τέλος την αποκάλυψη της θείας τάξης του υπερβατικού κόσμου των Θεών, το νόημα της ζωής, την έννοια της δημιουργίας.

Εξομολόγηση

Η εξομολόγηση γινόταν στην είσοδο του ναού των Καβείρων. Για να μπει κανένας μέσα στο ιερό έπρεπε να εξαγνιστεί, ν’ απαλλαγεί από το βάρος των αμαρτιών του ώστε να μπορέσει να ακούσει το λόγο του Θεού.

Οι υποψήφιοι εξομολογούνταν τα ανομήματά τους και οι ιερείς έπρεπε να τους εξαγνίσουν, να εξασφαλίσουν τη συγχώρησή τους ενώπιον των θεών. Κάτι ανάλογο που γίνεται σήμερα με τους χριστιανούς με την εξομολόγηση. Οι ιερείς που απάγγελλαν ευχές και έκαναν δεήσεις για να συγχωρηθούν οι ανομίες τους. Όσο πιο βαθιά ήταν η εξομολόγηση τόσο πιο πολύ λυτρωνόταν ο άνθρωπος από το βάρος των ανομιών του.

Την εξομολόγηση την έκανε ειδικός που λεγόταν Κόης ή Κοίης. Στο λεξικό του Σουίδα αναφέρει «Ιερεύς Καβείρων, ο καθαίρων φονέα».

Η κύρια μύηση

Ο μύστης εισάγει τον δόκιμο πια για μύηση στον υπερβατικό κόσμο των πνευμάτων και των θεών. Εξηγούσαν στο δόκιμο ότι η ψυχή του ήταν πνεύμα που αποσπάστηκε από τους θεούς και αποπλανήθηκε. Η ψυχή, όμως, είναι πνεύμα και πρέπει να ξαναβρεί το δρόμο της και να ξαναπάρει τη θέση της στον υπερβατικό κόσμο των θεών και των πνευμάτων. Αλλά για να ξαναβρεί το δρόμο της χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια.

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στην Αίγυπτο πήγε στο Μαντείο του Άμμωνα Δία στην όαση του Σίβα ή Σίουα. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν μυημένος στα Καβείρια μυστήρια. Η μητέρα του Ολυμπιάδα είχε γίνει ιέρεια των Καβειρίων. Και εκεί μάλιστα τη γνώρισε ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας. Παρουσιάστηκε λοιπόν στους ιερείς του Άμμωνα Δία, που ήταν ταυτόχρονα κα φύλακες και τους φανέρωσε ότι ήταν μυημένος στα Καβείρια. Οι ιερείς που είχαν να κάνουν με έναν κοσμοκατακτητή δεν δίστασαν να τον μυήσουν γρήγορα – γρήγορα στους άλλους βαθμούς και να τον ανακηρύξουν γιό του Άμμωνα Δία. Κάπως έτσι είχε ανακηρυχθεί ο Πυθαγόρας γιός του Υπερβόρειου Απόλλωνα. Οι μυημένοι στα Καβείρια  μπορούσαν άνετα να συνεχίσουν στα μυστήρια της Αιγύπτου και πιο ειδικά στα μυστήρια του Άμμωνα που έγινε Άμμωνας-Δίας για τους Έλληνες.

Ο Πυθαγόρας είχε πει πως όλοι οι θεοί του κόσμου ήταν έκφραση του ίδιου ενιαίου και παγκόσμιου πνεύματος, του Νου όπως τον καταγράφουν τα Ερμητικά κείμενα, στη μορφή που δόθηκαν στα ελληνικά.

Η τέλεση των μυστηρίων

Στην Ελευσίνα η τέλεση των μυστηρίων, τα δρώμενα ήταν η αναπαράσταση του μύθου της απαγωγής της Δήμητρας από τον Πλούτωνα, που συμβολίζει την ταφή του σπόρου στη γη που θα βλαστήσει για να δώσει τη νέα ζωή.

Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΛΕΓΟΜΕΝΟΥ «ΣΤΑΡΟΒΑΣΙΛΙΑ»

…δηλαδή του νέου που θα έπρεπε να θυσιαστεί αφού ζούσε έντονη σεξουαλική ζωή με την ιέρεια που εκπροσωπούσε τη γη, ώστε η αντρική δύναμη να περάσει στη γη προκειμένου να ενισχύσει τη γονιμότητά της. Πρόκειται για συμβολική πράξη που είναι ασφαλώς μια διαφορετική πρακτική από τη συνηθιζόμενη στα μυστήρια της Κυβέλης ή Ρέας στη Μικρά Ασία. Όπου έπρεπε να αυτοευνουχίζονται άνθρωποι αντί να θυσιάζονται στη Μεγάλη Μητέρα.

Στα Καβείρια η όλη πρακτική γίνεται συμβολική πράξη. Οι αδελφοί του Καδμίλου, των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρονται, κάνουν μια συμβολική θυσία. Και ύστερα από ένα διάστημα ο «νεκρός» ανασταίνεται με τη μαγική ράβδο του Ερμή. Η  ανάσταση πρέπει να γίνεται ύστερα από τρεις ημέρες, όπως του Άδωνη, του Άττη και φυσικά και του Χριστού στα χριστιανικά μυστήρια της ταφής και της ανάστασης, που τελούνται κάθε χρόνο στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας.

Στα Καβείρια είχαμε δυο παράλληλες τελετουργίες: της Μεγάλης Μητέρας από τη μια και του Καδμίλου από την άλλη. Στην πρώτη τελετουργία που αφορά τη Μεγάλη Μητέρα έχουμε μια ιστορία παρόμοια με εκείνη των Ελευσίνιων που καταλήγει στον ιερό γάμο της Αρμονίας με τον Κάδμο. Το αντίστοιχο στα Ελευσίνια είναι η ιερογαμία που γινόταν συμβολικά από τον ιεροφάντη και την ωραιότερη Αθηναία Παρθένα που από την τέλεση του ενός μυστηρίου ως την επόμενη τέλεσή του τιμούνταν ως θεά και έμενε στον Παρθενώνα.

Τα α Καβείρια μυστήρια κρατούσαν εννέα ολόκληρες ημέρες. Και το εννέα είναι συμβολικός αριθμός, αφού εννέα ήταν οι Μούσες που κατά τον Πυθαγόρα, «είναι οι επίγειες εικόνες των θεϊκών δυνάμεων μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος μπορούσε να δει την υπέρτατη άυλη ομορφιά τους».

Για εννέα ημέρες έσβηναν τα φώτα σ’ όλο το νησί, ενώ το πλοίο έφευγε για τη Δήλο. Πένθος βαρύ απλωνόταν σ’ όλο το νησί. Νηστεία και θρήνος ήταν οι εκδηλώσεις του πένθους. Αυτά, το πένθος και οι θρήνοι γίνονταν σ’ όλα τα μυστήρια για τι θάνατο ή το χαμό του θνήσκοντα θεού: του Ταμμούζ, του Όσιρη, του Άδωνη, του Άττη, του Τελεπηνούς, του Βάαλ  κλπ.

Ο Καδμίλος αφού θυσιάζεται τελετουργικά, ανασταίνεται και αναστημένος πια τελεί τον «ιερό γάμο» που είναι και το μεγάλο μυστήριο σ’ όλα τα μυστήρια.

Οι Κάβειροι και ο Καδμίλος παριστάνουν με υψωμένα τα αιδοία ( ιθυφαλλικοί ) γεμάτα αντρική δύναμη ικανοί να βοηθήσουν στην κύηση της γης. Οι πιστοί κατά την τέλεση των Καβειρίων κρατούν ομοιώματα με υψωμένα αντρικά μόρια.

Τα δρώμενα

Το φως το οποίο ανάβουν οι δάδες και μεταδίδεται έτσι η χαρά σ’ όλη τη νήσο έρχεται από τη Δήλο. Δεν ξέρουμε ποια η μυστική σύνδεση με τη Δήλο. Σ’ όλα τα νησιά που τελούνται μυστήρια ( Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο ) αλλά και στα παράλια της Θράκης το φως της χαράς έρχεται από τη Δήλο. Δεν είναι πάντως τυχαίο ότι ο Απόλλωνας, ο θεός του φωτός, της κλασικής αρχαιότητας έχει για κέντρο του τη Δήλο.

Μετά το «δεύτε λάβετε φως» και τον ιερό γάμο άρχιζαν τα όργια ( έργα ). Οι πιστοί των Καβείρων έβγαιναν έξω στα χωράφια και ερωτεύονταν για να ερεθίσουν και τον Ουρανό να βρέξει, να ρίξει το σπέρμα του στη γη για να καρποφορήσει και να δώσει καλή σοδειά ( ύε και ύε είναι τα συνθήματα ).

‘Όλα τα μυστήρια ήταν τελετές γονιμικής μιμητικής μαγείας. Και ο ιερός γάμος αλλά και τα όργια ( έργα ) που ακολουθούσαν σ’ όλα τα μυστήρια ήταν στοιχεία της μιμητικής μαγείας με τα οποία πίστευαν ότι θα επηρέαζαν τον Ουρανό να ρίξει το σπέρμα του στη γη ( τη βροχή ).

Οι Κάβειροι προστάτες των ναυτιλομένων

Η κόκκινη ταινία που φορούσαν οι μυημένοι στα Καβείρια πίστευαν ότι τους προστάτευε από τους κινδύνους της θάλασσας.

Οι Αργοναύτες πριν να φύγουν από το Αιγαίο για τον Εύξεινο Πόντο, με υπόδειξη του Ορφέα πήγαν να μυηθούν στα Καβείρια μυστήρια. Και αυτό, έλεγαν τους έσωσε από την καταστροφή.

Στα Καβείρια είχε μυηθεί και ο άλλος μεγάλος θαλασσοπόρος, ο Οδυσσέας και μάλιστα έφερε πάντα μαζί του την κόκκινη ταινία που τον προστάτευε τελικά για να μη χαθεί.

Ως προστάτες των ανθρώπων στους θαλάσσιους κινδύνους οι Κάβειροι ταυτίζονται με τους Διόσκουρους  ( Κάστορα και Πολυδεύκη ).

Ο χώρος τέλεσης των μυστηρίων

Όλα τα μυστήρια έτσι και τα Καβείρια αρχικά τελούνταν στην ύπαιθρο όπου υπήρχε και η ζωτική ανάγκη της βροχής. Αργότερα ορίστηκαν ιεροί χώροι, τεμένη, που συνήθως ήταν κοντά σε αλσύλλια πάντα έξω από την πόλη. Τα όργια έπρεπε να τελούνται στην ύπαιθρο. Με την καθιέρωση του τεμένους κάνει την εμφάνιση και ο πρώτος ναΐσκος. Στα κλασικά χρόνια δημιουργούνται εντυπωσιακοί ναοί που κοσμούνται με αγάλματα και αφιερώματα.

Στη Σαμοθράκη οι ανασκαφές αποκάλυψαν ότι στο χώρο του αρχαίου ιερού υπήρχαν τρεις οικοδομικές φάσεις. Η παλιότερη οικοδομική φάση στο ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης είναι του 6^ου και 5^ου π.Χ. αιώνα. Τα ευρήματα αυτής της φάσης είναι υπολείμματα τείχους από πολυγωνικούς λίθους. Στη δεύτερη φάση ανήκει ένας τετράστυλος ναός, του οποίου βρέθηκαν τα θεμέλια. Ο ναός αποτελούνταν από τον πρόναο, το σηκό και τον οπισθόδρομο με δυο τάφρους προσφορών του  4ουπ.Χ. αιώνα.

Στην Τρίτη οικοδομική φάση ο ναός ανοικοδομήθηκε ολόκληρος. Τότε καταργήθηκε ο προσηκός και έτσι δόθηκε μεγαλύτερη έκταση στον πρόναο και στο σηκό. Ο οπισθόδρομος πρέπει να ήταν χωρίς στέγη. Οι δυο τάφροι προσφορών διατηρούνται. Ο ένας είναι για αιματηρές προσφορές ( θυσίες ) και ο άλλος για αναίμακτες ( καρπούς, αφιερώματα ειδωλίων κ.λ.π.). Πρέπει να έχει γίνει επισκευή του ναού και στα ρωμαϊκά χρόνια.

Μετά το τέλος του πρώτου σταδίου μύησης ο πιστός που ντυνόταν στα λευκά ρούχα και έπαιρνε και ένα λυχνάρι.

Εδώ πραγματοποιούνταν το δεύτερο στάδιο της μύησης – η εποπτεία. Πρώτα γινόταν η εξομολόγηση και ακολουθούσε το ζώο στο κέντρο και ο ιεροφάντης από το βήμα εκτελούσε μια λειτουργία και αποκάλυπτε μυστικά σύμβολα στους μυημένους. Κατόπιν γίνονταν σπονδές στην κόγχη και σε μεταγενέστερες επαφές βάπτιση του μυημένου με το αίμα του σφάγιου.

Το μυστικό υπόβαθρο

Είναι γνωστό ότι στον Ελλαδικό χώρο και ευρύτερα στο χώρο του Αιγαίου κατά τα ιστορικά χρόνια τελούνταν τέσσερα βασικά μυστήρια: τα Καβείρια, τα Διονύσια, τα Ορφικά και τα Ελευσίνια. Τα τελευταία θεωρούνται τα πιο σημαντικά. Πέρα από αυτά, όμως, μυστήρια τελούνταν σε πολλές άλλες περιοχές του Ελλαδικού και νησιώτικου χώρου, αλλά είχαν τοπικό χαρακτήρα. Τα τέσσερα πρώτα ήταν πανελλαδικής εμβέλειας. Ο Παυσανίας στις Περιηγήσεις του αναφέρει σε κάθε τόπο και κάποιο μυστήριο, για τα οποία λέει ότι η ευσέβεια δεν του επιτρέπει να αποκαλύψει τι γινόταν. Όμως, παρά την αυστηρή σιωπή που επέβαλαν τα ιερατεία που μυούσαν και τελούσαν τα μυστήρια, για τα Ελληνικά μυστήρια γνωρίζουμε περισσότερα απ’ όσα ξέρουμε για τα’ ανάλογα μυστήρια στις άλλες χώρες της Ανατολής.

Τα μυστήρια παντού συνδέονταν με την καλλιέργεια της γης ή καλύτερα με την τροφοπαραγωγή. Εκτός από την γεωργία υπήρχε και η κτηνοτροφία. Όλοι οι λαοί που πέρασαν στην τροφοπαραγωγή είχαν πριν γνωρίσει την πρωτόγονη γονιμική μιμητική μαγεία. Με το πέρασμά τους στην τροφοπαραγωγή είχαν κιόλας τη συνείδηση της γονιμικής μιμητικής μαγείας. Πάνω σ’ αυτή τη συνείδηση θεμελιώθηκαν από τα ιερατεία τα μυστήρια.