Στην απο­γρα­φή του 1928 η Δρά­μα ήταν η πό­λη με τη με­γα­λύ­τε­ρη ανα­λο­γία προ­σφύ­γων (70,2%), ενώ το ίδιο ίσχυε και για το σύ­νο­λο του νο­μού (70,3%). [...]

 

Η εγκα­τά­στα­ση των προ­σφύ­γων του 1922 στον νο­μό Δρά­μας κα­θώς και οι αλ­λα­γές που συ­ντε­λέ­στη­καν σε το­πι­κό επί­πε­δο είναι το θέ­μα αυτού του βι­βλίου. Σκο­πός του είναι να αφη­γη­θεί την επο­ποι­ία της απο­κα­τά­στα­σης και της γό­νι­μης έντα­ξης των χι­λι­ά­δων ξε­ρι­ζω­μέ­νων από τις πα­τρο­γο­νι­κές εστί­ες τους προ­γό­νων μας. Ανα­φέ­ρε­ται επο­μέ­νως στα δύ­σκο­λα χρό­νια της ανέ­χει­ας, της προ­σπά­θει­ας για ρί­ζω­μα αλ­λά και της ελ­πί­δας. Η επι­στρο­φή στο πα­ρελ­θόν εκεί­νο φορ­τί­ζε­ται από τη μνή­μη των αν­θρώ­πων που βί­ω­σαν τη σκλη­ρή εμπει­ρία της προ­σφυ­γι­άς, κα­τά­φε­ραν όμως να μπο­λι­ά­σουν ευερ­γε­τι­κά την το­πι­κή κοι­νω­νία, σφρα­γί­ζο­ντας ανε­ξί­τη­λα τη με­τέ­πει­τα πο­ρεία της.

Στην ιστο­ρι­κή συ­γκυ­ρία που δι­α­μορ­φώ­θη­κε με­τά τη Μι­κρα­σι­α­τι­κή Κα­τα­στρο­φή και τη μα­ζι­κή εισ­ροή προ­σφύ­γων, η πε­ρι­ο­χή τέ­θη­κε στο επί­κε­ντρο εθνι­κών προ­τε­ραι­ο­τή­των ως βο­ρει­ο­ελ­λα­δι­κή, αγρο­τι­κή και πα­ρα­με­θό­ρια επαρ­χία. Συ­γκέ­ντρω­νε μια σει­ρά από πλε­ο­νε­κτή­μα­τα που ευνο­ού­σαν την απορ­ρό­φη­ση του υψη­λό­τε­ρου πο­σο­στού προ­σφύ­γων. Ο εποι­κι­σμός της Δρά­μας απο­τε­λεί μια ιδι­αί­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση με­λέ­της όσον αφο­ρά την ορ­γά­νω­ση της προ­σφυ­γι­κής απο­κα­τά­στα­σης, την εν­σω­μά­τω­ση των νέ­ων πλη­θυ­σμών στην το­πι­κή κοι­νω­νία και τις πα­ρεμ­βά­σεις για την ανά­πτυ­ξη της αγρο­τι­κής πα­ρα­γω­γής και οικο­νο­μί­ας. Η Ανταλ­λα­γή των πλη­θυ­σμών στην πε­ρι­ο­χή σή­μαι­νε την απο­δό­μη­ση ενός κό­σμου και την ανά­δυ­ση ενός νέου. Η οθω­μα­νι­κή κλη­ρο­νο­μιά, υλι­κή (τε­μέ­νη, σχο­λεία, πτω­χο­κο­μεία, λου­τρά, χά­νια, κρή­νες, υδρό­μυ­λοι κ.ά) ή άυ­λη (ήθη, κοι­νω­νι­κές και εθι­μι­κές πρα­κτι­κές) απα­λεί­φε­ται, στο πλαί­σιο της εφαρ­μο­γής πο­λι­τι­κών εξελ­λη­νι­σμού και πα­γί­ω­σης της εθνι­κής ταυ­τό­τη­τας. Οι ανα­κα­τα­τά­ξεις που ση­μει­ώ­θη­καν, πλη­θυ­σμι­α­κές, χω­ρο­τα­ξι­κές, κοι­νω­νι­κές, οικο­νο­μι­κές και πο­λι­τι­σμι­κές, δη­μι­ούρ­γη­σαν νέ­ες πραγ­μα­τι­κό­τη­τες. Οι αλ­λα­γές ήταν βα­θι­ές και τε­κτο­νι­κές. Αλ­λα­γές που έχουν αφή­σει ανε­ξί­τη­λα απο­τυ­πώ­μα­τα στον χώ­ρο και τη μνή­μη.

---

Η Γε­ωρ­γία Μπα­κά­λη είναι δι­δά­κτωρ Νε­ό­τε­ρης και Σύγ­χρο­νης Ιστο­ρί­ας του ΑΠΘ. Έχει συγ­γρά­ψει άρ­θρα για το προ­σφυ­γι­κό και το κα­πνερ­γα­τι­κό ζή­τη­μα που έχουν δη­μο­σι­ευ­τεί σε συλ­λο­γι­κούς τό­μους και επι­στη­μο­νι­κά πε­ρι­ο­δι­κά. Το 2019 εξέ­δω­σε, μα­ζί με τον Δη­μή­τρη Ι. Σφα­κι­α­νά­κη, το ιστο­ρι­κό λεύ­κω­μα Η Δρά­μα των προ­σφύ­γων. Αφι­έ­ρω­μα μνή­μης.

---

«Η κ. Μπα­κά­λη, γρά­φο­ντας 100 χρό­νια με­τά το γε­γο­νός της ανταλ­λα­γής, ανή­κει σε μια νε­ό­τε­ρη γε­νιά επαγ­γελ­μα­τι­ών ιστο­ρι­κών που είναι απαλ­λαγ­μέ­νη από τις τρο­με­ρές εντά­σεις εκεί­νης της πε­ρα­σμέ­νης επο­χής — πρω­τί­στως από τα βά­ρη του Εθνι­κού Δι­χα­σμού. Εκεί­νες οι εντά­σεις, στο πα­ρελ­θόν, απαι­τού­σαν να εξυ­πη­ρε­τή­σουν τις δι­κές τους ψυ­χο­λο­γι­κές προ­τε­ραι­ό­τη­τες και να επι­βλη­θούν επί της επι­στη­μο­νι­κό­τη­τας. Αλ­λά η κ. Μπα­κά­λη ανή­κει σε μια επι­στη­μο­νι­κή γε­νιά που έχει κα­τα­φέ­ρει να απο­στα­σι­ο­ποι­η­θεί από (και να ξε­πε­ρά­σει) πα­ρό­μοια εμπό­δια, επο­μέ­νως να ανα­ζη­τή­σει απρο­κα­τά­λη­πτα το τι έγι­νε και γι­α­τί έγι­νε. Τού­το είναι απε­λευ­θε­ρω­τι­κό για την έρευ­να. Στο βι­βλίο αυτό, η συγ­γρα­φέ­ας ανα­ζη­τεί όχι τις δε­σμεύ­σεις προ­η­γού­με­νων επο­χών, αλ­λά τις δυ­να­μι­κές και τους τρό­πους με τους οποί­ους δι­α­μορ­φώ­θη­καν και η σύγ­χρο­νη Ελ­λά­δα, αλ­λά και η σύγ­χρο­νη, η ση­με­ρι­νή Δρά­μα, η Δρά­μα όλων μας». — Ευάν­θης Χα­τζη­βα­σι­λείου, Κα­θη­γη­τής ΕΚ­ΠΑ, γε­νι­κός γραμ­μα­τέ­ας του Ιδρύ­μα­τος της Βου­λής για τον Κοι­νο­βου­λευ­τι­σμό και τη Δη­μο­κρα­τία

«Στην απο­γρα­φή του 1928 η Δρά­μα ήταν η πό­λη με τη με­γα­λύ­τε­ρη ανα­λο­γία προ­σφύ­γων (70,2%), ενώ το ίδιο ίσχυε και για το σύ­νο­λο του νο­μού (70,3%). [...] Η αγρο­τι­κή απο­κα­τά­στα­ση στον νο­μό Δρά­μας και γε­νι­κό­τε­ρα η εφαρ­μο­γή της αγρο­τι­κής με­ταρ­ρύθ­μι­σης υπήρ­ξε τό­σο ση­μα­ντι­κή, ώστε με­τέ­βαλ­λε το αγρο­τι­κό το­πίο, τις δο­μές της γε­ωρ­γί­ας, τους όρους ζω­ής των αγρο­τών, προ­σφύ­γων και γη­γε­νών». — Νί­κος Αν­δρι­ώ­της, Ιστο­ρι­κός