"ΣΤΑ ΘΡΑΝΙΑ"-ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ

Θανάση Αποστολίδη

ΘΥΜΑΜΑΙ …

ΘΥΜΗΘΗΚΑ…

ΜΟΥ ΘΥΜΙΣΑΝ…

ΣΤΑ ΘΡΑΝΙΑ

Στο σχολείο πήγα αρκετά μικρός. Μόλις είχα κλείσει τα πέντε μου χρόνια. Η προσφυγιά, η κοινωνική θέση του πατέρα, οι γνωριμίες και οι φιλίες της οικογενείας με τους δασκάλους και τις δασκάλες του 3ου Δημοτικού Σχολείου, και η σωματική μου διάπλαση ως προς το ανάστημα, ίσως να ήταν οι αιτίες. Το 3^ο Δημοτικό Σχολείο στεγαζότανε τότε μαζί με το 4^ο, στο οίκημα που και σήμερα το στεγάζει, στο νοτιοανατολικό τμήμα του αυλόγυρου του Αγίου Νικολάου και στο άλλο, στο νοτιοδυτικό του τμήμα, που σήμερα δεν υπάρχει πια.

Πολύ λίγα βιώματα κι ελάχιστες αναμνήσεις έχω από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Ελάχιστα θυμάμαι και από τα ονόματα των δασκάλων μου ακόμη, που είχα σ’ αυτές τις τάξεις και τις αίθουσες μέσα στις οποίες διδάχτηκα. Ο πρώτος διδάσκαλός μου στο Δημοτικό σχολείο ήταν ο Άγγελος Ποιμενίδης και νομίζω ότι η αίθουσα της διδασκαλίας ήτανε στο κτίριο, το νοτιοδυτικό του αυλόγυρου, το παράρτημα, όπως το λέγαμε αργότερα. Δεν μπορώ να θυμηθώ το δάσκαλό μου στη δεύτερη τάξη του Δημοτικού, θυμάμαι όμως τους τότε δασκάλους του σχολείου, που δεν τους είχα στα κατοπινά χρόνια. Τον Παπαγεωργίου, που ήταν και πρωτοψάλτης στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου και μας δίδασκε μουσική, παίζοντας μάλιστα και βιολί, τραγουδούσαμε καλά ή όταν ατακτούσαμε, και τον κ. Χαχαμίδη να μας παρακολουθεί στις νεκρές από μαθήματα ώρες με το μπουκάλι του ούζου στη τσέπη ή κάτω από την έδρα του. Θυμάμαι το μεγάλο Αθανάσιο Σπανό να μας διδάσκει τους νόμους της βαρύτητας και της έλξης της γης, φέρνοντας σαν ζωντανό παράδειγμα τον εαυτό του, που προσπαθούσε στηριζόμενος στο φαρδύ διπλό πήχυ, που κρατούσε να φύγει, πηδώντας, από την έλξη της γης, τον ίδιο πήχυ που μεταχειριζότανε για να δέρνει τους άτακτους μαθητές του. Ήταν μοναδικός στις τιμωρίες των μαθητών του ο μακαρίτης Αθανάσιος Σπανός. Έβαζε τον άτακτο μαθητή να σκύψει στο πρώτο θρανίο της τάξης κι έναν άλλον μαθητή να κάθεται σ’ αυτό και να του κρατά γερά τα χέρια, τότε εκείνος με τον πήχυ του δόστου και βαρούσε στα πισινά και στα γυμνά πόδια του άτακτου. Θυμάμαι ακόμα την ιστορία μιας τέτοιας τιμωρίας του κ. Σπανού στο συμμαθητή μου Θωμά Καλαμάντη, γιατί έκανε γλύστρες στον πάγο, που σχηματιζότανε στο οικόπεδο, που είναι σήμερα στα καταστήματα Μαυρή. Από το ξύλο αυτό ο Θωμάς λέγεται ότι έπαθε μηνιγγίτιδα και κινδύνεψε να πεθάνει, όταν όμως έγινε καλά τελείως, ο πατέρας του απέσυρε την αγωγή, που είχε καταθέσει για τον ξυλοδαρμό του.

Γεύτηκα κι εγώ ένα από τα τρομερά, πραγματικά χαστούκια του κ. Σπανού, όταν μια μέρα αφηρημένος μασούσα μαστίχα στο μάθημά του. Στο στόμα μου έχω ακόμη τη γεύση της αηδίας του δαχτύλου του, που έβαλε μέσα του για να βγάλει τη μαστίχα.

Από την τρίτη τάξη του Δημοτικού οι θύμησές μου για το σχολείο γίνονται πιο έντονες. Στα μάτια μου έχω ακόμη την ομορφιά της νιότης της πρωτοδιορισμένης τότε δασκαλίτσας μας Κατίνας Μολλά, αργότερα γυναίκας του Αγγέλου Ποιμενίδη, που μας δίδασκε, και θυμάμαι ακόμη και το περιεχόμενο του αναγνωσματάριου της τάξης αυτής, που είχε την ιστορία του μεγάλου αγοριού μιας οικογένειας από την Βολισσό της Χίου, που μετά τον πνιγμό στη θάλασσα του πατέρα του, ανέλαβε όλη την ευθύνη της οικογένειας και κατάφερε όλα τα μικρότερα αδέλφια του να τα σπουδάσει και να τα αποκαταστήσει, δουλεύοντας σαν τσαγκάρης. Μια κι αυτός έμεινε ανύπαντρος στα τελευταία χρόνια της ζωής του δε δέχτηκε να γίνει βάρος σε κανένα από τα’ αδέλφια, αλλά αποσύρθηκε σ’ ένα ορφανοτροφείο και δίδασκε στα ορφανά την τέχνη του τσαγκάρη. Στη μνήμη μου μένει η σκηνή της στεναχώριας και της ντροπής, που ένιωσα, όταν η κ. Κατίνα με σήκωσε για ορθογραφία στον πίνακα κι έκανα λάθος στα (ι) της λέξης "ανοιξιάτικη."

Για την τέταρτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου οι αναμνήσεις μου ζωντανεύουν περισσότερο. Θυμάμαι τους συμμαθητές μου Κώστα Παναγιωτίδη, Ηλία Κλη, Αβραάμ Χάτεμ, Παναγιώτη Κανταρτζή, και τις συμμαθήτριες μου Σοφία Αλτιναλμάζη, Ανδρονίκου, Νικολαΐδου κ.α. Σ’ αυτή την τάξη σαν δασκάλα είχαμε  την κ. Άννα Ρωμιοπούλου, πατριώτισσα της μητέρας μου και απόφοιτο του Αρχιγένειου Διδασκαλείου. Πολλές οι αναμνήσεις μου από την κ. Άννα, μα δεν ξέρω, ίσως από την αγάπη, που είχα μέχρις ότου πεθάνει γι’ αυτήν, όλες σχεδόν φτάνουν στα όρια της  κακής της πλευράς. Είναι αλήθεια ότι ήταν λίγο νευρική η κ. Άννα, μα και οι σκανταλιές μας σαν μαθητών ήταν πολύ μεγάλες για την ηλικία μας. Ποια ηλικία μας όμως, όπως ήταν τότε τα πράγματα μόνο το ¼ των μαθητών της τάξης μας μπορεί να είχε την κανονική ηλικία του μαθητού της τάξης, που φοιτούσε. Οι υπόλοιποι έμεναν στάσιμοι στις προηγούμενες τάξεις του σχολείου, αλλά γιατί η προσφυγιά και η ανέχεια έκαναν τους γονείς τους να τους στερήσουν ότι σ’ αυτή τη χρονιά δόθηκε η εντολή να μας μετρήσουν οι δάσκαλοι την περίμετρο του στήθους.  Δυο από τους τότε συμμαθητές μας ντρεπότανε να γδυθούν μπροστά στη δασκάλα μας, γιατί ήδη στο στήθος τους είχε φουντώσει δάσος από τρίχες. Αξέχαστη θα μου μείνει παπούτσια και τις κάλτσες του, για να μετρηθεί από τη δασκάλα το ανάστημά του, και στην παρατήρησή της είπε: "Ντεν μπορώ κυρία, γιατί είμαι ακάταρτος." Ο φουκαράς προσπαθούσε να πάρει ενδεικτικό από την τέταρτη τάξη του Δημοτικού για να ναυτολογηθεί. Μετά από πολύ λίγα χρόνια πνίγηκε μαζί με τον καπετάνιο του, το Συναχείρη, στο βούλιαγμα της τράτας, που δούλευε.

Φαίνεται ότι στην τάξη αυτή ήμουν καλός, αλλά δειλός μαθητής, γιατί οι συμμαθητές μου, μου θύμισαν το συνηθισμένο περιστατικό που γινότανε, όταν η κ. Άννα ζητούσε να επαναλάβουμε το μάθημα, που μας παρέδωσε και κανείς δεν μπορούσε ή δεν ήξερε. Νευριασμένη πλησιάζει το πρώτο θρανίο, που καθόμουνα και για ν’ αρχίσω πάντα με χτυπούσε ένα ελαφρό, ευτυχώς χαστούκι, οπότε μισοκλαίγοντας το επαναλάμβανα δίχως κανένα λάθος. Από τα νεύρα της κ. Άννας όλοι μας, και περισσότερο η αδελφή μου Δανάη, έχουν κακή πείρα. Σε κάποιο διάλειμμα, τρέχοντας η Δανάη μας στο χολ του σχολείου για να πάει στο αποχωρητήριο, πάτησε κατά λάθος την κ. Άννα στον κάλο του ποδιού της, κι εκείνη αυθόρμητα της έδωσε τέτοιο χαστούκι, που για πολύ καιρό, το θυμότανε και οι δυο τους. Φέρνω στα μάτια μου την κ. Άννα να δικαιολογείται για το περιστατικό αυτό στη μητέρα, αν και δεν της έκανε εκείνη ποτέ της καμιά παρατήρηση γι’ αυτό, λέγοντας: "Τι μου έφταιξε Αριάδνη μου το παιδί…, μα … αν εκείνη είδε αστράκια από το χαστούκι μου, και μένα τα μάτια μου έβλεπαν αστράκια από τον πόνο του κάλου μου."

Στην Πέμπτη τάξη του Δημοτικού, για δασκάλα είχαμε κάποια κ. Μαρία, που το επίθετό της, ποτέ δεν το θυμήθηκα. Το μόνο που θυμάμαι γι’ αυτήν είναι, ότι είχε άντρα κάποιον παλιό ζωέμπορα,  Γιοβάντσο, όπως τον έλεγε, που έκανε τότε τον τζαμπάζη (ζωομεσίτη) στα χωριά και ότι έμενε σ’ ένα διόροφο  σπίτι, προς το τέρμα της οδού Μαζαράκη, κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές, που είχε ένα πηγάδι με σιδερένιο μαγγάνι στην αυλή του. Από το πηγάδι αυτό την έβγαλαν νεκρή μετά από τέσσερα, το πολύ χρόνια, όταν, όπως είπαν, αυτοκτόνησε.

Η μεγάλη μας έκπληξη σαν μαθητών, ήταν η επάνοδος του μεγάλου δασκάλου μας Αγγέλου Ποιμενίδη στο σχολείο μας. Για όσους αρχίσαμε μαζί στο 3^ο Δημοτικό σχολείο, έμενε η ανάμνησή του από το μάθημα, που μας παρέδιδε στην πρώτη μας τάξη. Τον χάσαμε όμως από το σχολείο μας στα κατοπινά χρόνια, μια και στο διάστημα αυτό, που πήγε για μετεκπαίδευση, πήρε και το πτυχίο του από την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστήμιου της Αθήνας. Στον Άγγελο Ποιμενίδη τώρα με το γύρισμα στην οργανική του θέση, ανατέθηκαν και τα καθήκοντα του διευθυντού του 3^ου Δημοτικού Σχολείου.

Η διδασκαλία του ήταν μια απόλαυση για τους μαθητές του, και κυριολεκτικά μ’ αυτήν μας έδινε όσες μπορούσε περισσότερες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Μπορώ να πω ότι και μέχρι σήμερα οι βάσεις στις περισσότερες γνώσεις μου είναι βαλμένες από τον μεγάλο αυτόν δάσκαλο. Για όλους τους συμμαθητές και συμμαθήτριες, η σχολική εκείνη χρονιά ήταν ένα πανηγύρι γνώσεων και χαράς. Μα και ο κάθε μαθητής προσπαθούσε κοντά του να δείξει τον καλύτερο εαυτό του, μια κι εκείνος σαν δάσκαλος έδειχνε για όλους την ίδια αγάπη και την ίδια συμπάθεια.

Ήμουν συμπαθής μεταξύ των μαθητών της τάξης και γι’ αυτό στην ψηφοφορία, που έγινε για το σύλλογο των Ερυθροσταυριτών, που τότε είχαμε στην τελευταία τάξη του δημοτικού, με βγάλανε πρόεδρό τους και μάλιστα σχεδόν με παμψηφία. Θυμάμαι ότι στο συμβούλιο αυτό του συλλόγου, συμμετείχαμε τέσσερα αγόρια και δυο κορίτσια: Ο Κώστας Παναγιωτίδης, ο Ηλίας Κλης, ο Αβραάμ Χάτεμ, κι εγώ, και η Σοφούλα Αλτιναλμάζη με τη Μαίρη Χρυσοστόμου την αμερικάνα, όπως τη λέγαμε, γιατί μόλις πριν από δυο χρόνια είχε έλθει από την Αμερική και εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του πατέρα της στην Ελλάδα.

Στην τάξη αυτή ο μεγάλος για την εποχή του δάσκαλός μας, για πρώτη φορά στα χρονικά της εκπαίδευσης στην πόλη μας, έκανε τη διδασκαλία του μαθήματος με σύγχρονη κινηματογραφική προβολή και με τον ίδιο κάναμε την πρώτη άσκηση της σκοποβολής με φλόμπερ. Θυμάμαι δυο περιστατικά από την τάξη μας αυτή, που δείχνουν την πολυμάθεια του δασκάλου αυτού, μα και την παιδαγωγική του κατάρτιση.

Σ’ ένα διάλειμμα του μαθήματος άκουσε μια συζήτηση, που έκαναν οι συμμαθητές μου, για το ποιος από τους δυο μας, ανάμεσα στον Ηλία Κλη και μένα, ήταν ο καλύτερος μαθητής. Επεμβαίνοντας στη συζήτησή τους, απευθυνόμενος σε όλους είπε: "Αυτό είναι εύκολο να το βρείτε μόνοι σας και ίσως να γίνει σύντομα".

Την άλλη μέρα μετά την καθημερινή προσευχή κάλεσε τους δυο μας, Ηλία Κλη και μένα, στο γραφείο του και μας έδωσε δίωρη προθεσμία να γράψουμε, ο καθένας χωριστά, έκθεση με θέμα: "Ημέρα που άρχισε σήμερα." Με την παράδοση των γραπτών μας και για τις επόμενες δυο ώρες, χωρίσει όλη την υπόλοιπη τάξη σε δυο τμήματα και τα έβαλε εναλλάξ να αξιολογήσουν την έκθεση του καθένα μας. Την επόμενη μέρα ο ίδιος αφιέρωσε μια ολόκληρη ώρα διδασκαλίας πάνω στις εκθέσεις μας και στην εργασία της αξιολογήσεώς τους από τα τμήματα της τάξης και δίχως να θίξει κανέναν φρόντισε να μας θεωρήσει ισάξιους, καλούς μαθητές και ικανούς κριτές τους υπόλοιπους, τονίζοντας σε όλους ότι η άμιλλα και μάλιστα η ευγενική άμιλλα, είναι ο σπουδαιότερος, ίσως, συντελεστής της προόδου ενός ατόμου.

Το άλλο περιστατικό ήταν, όταν το συμβούλιο των ερυθροσταυριτών της τάξης μας καθυστέρησε να στείλει απάντηση στο γράμμα όμοιου συμβουλίου από άλλη πόλη. Ισχυριζόμουνα, σαν πρόεδρος του συμβουλίου που ήμουν, ότι, εφόσον σε σχετική συνεδρίαση πήραμε την απόφαση για το πώς θα απαντήσουμε στο γράμμα αυτό, αρμόδιος πια για τη σύνταξη και την αποστολή του ήταν ο γραμματέας του συμβουλίου Κώστας Παναγιωτίδης, που κι εκείνος με τη σειρά του έλεγε ότι η σύνταξη της απάντησης είναι καθαρά έργο του προέδρου. Για το λόγο και μόνο της διαφωνίας μας και όχι για την καθυστέρηση, μας τιμώρησε και τους δυο, και μάλιστα, ονομαστική μου γιορτή. Όταν ύστερα από πολλά χρόνια, του άνοιξα συζήτηση για το θέμα αυτό και για το πόσο μου κακοφάνηκε η άδικη πραγματικά τιμωρία μου τη μέρα εκείνη, μου είπε: "Νομίζω ότι θα ’πρεπε τώρα τουλάχιστον, να καταλάβεις ότι δεν υπήρχε άλλος τρόπος σε μένα για να σταθώ σωστά απέναντι σε όλα τα παιδιά της τάξης."

Σταματώ εδώ τις σχολικές μου αναμνήσεις από το Δημοτικό Σχολείο. Θα ξαναπιαστώ πιστεύω με τις αναμνήσεις μου, αλλά από τα Γυμνασιακά μου χρόνια.