Παρουσίαση Βιβλίου : Νικολάου Ι. Κουφού, «Ελιά και Λάδι, Ιστορία, Λαογραφία και Συμβολισμός» (Σπήλαιο Έβρου – Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Τριγώνου «Η ΓΑΙΑ» 27. 6. 2022) (της Ζουμπουλιάς Μπαδαμπά, Υπεύθυνης του Χορευτικού Συλλόγου Γυναικών του Σπηλαίου – Έβρου)

Παρουσίαση Βιβλίου : Νικολάου Ι. Κουφού, «Ελιά και Λάδι, Ιστορία, Λαογραφία και Συμβολισμός»

(Σπήλαιο Έβρου – Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Τριγώνου «Η ΓΑΙΑ» 27. 6. 2022)

 

(της Ζουμπουλιάς Μπαδαμπά, Υπεύθυνης του Χορευτικού Συλλόγου Γυναικών του Σπηλαίου – Έβρου)

 

 

Εκλεκτοί καλεσμένοι, κυρίες και κύριοι, καλησπέρα σας,

 

Με ιδιαίτερη χαρά σας καλωσορίζω κι εγώ με τη σειρά μου, στο χωριό μας και σας ευχαριστώ θερμά, που μας τιμάτε απόψε με την παρουσία σας, εδώ στο Σπήλαιο και στον χώρο του Συνεταιρισμού μας «Η ΓΑΙΑ», ο οποίος, εδώ και αρκετά χρόνια τώρα, έχει ταυτισθεί με τη θρακική παράδοση, τον λαϊκό πολιτισμό και την παραγωγή τροφίμων, παρασκευασμένων με τις πατροπαράδοτες συνταγές και τα αγνά προϊόντα της υπαίθρου μας.

       

Η πολύχρονη ενασχόλησή μας, με τη διατήρηση και προβολή της θρακικής κουζίνας, μας φέρνει πολύ κοντά με όσους ασχολούνται με την Ελληνική παραδοσιακή διατροφή, είτε ως παρασκευαστές και παραγωγοί, είτε ως ερευνητές και μελετητές των ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων του θέματος αυτού. Αναπόφευκτα λοιπόν, η πρόταση του αγαπητού συμπατριώτη μας, δημοσιογράφου και εκδότη, κ. Σταύρου Παπαθανάκη, να παρουσιάσουμε μέσα από τον Συνεταιρισμό «Η ΓΑΙΑ», το βιβλίο του συγγραφέα Νικολάου Κουφού, για την Ελιά και το Λάδι, μας βρήκε όλες εμάς – εδώ στη ΓΑΙΑ – σύμφωνες και πρόθυμες να την υλοποιήσουμε, αφού κατά την άποψη του ιδίου, δεν πρόκειται μόνο για μια συνήθη παρουσίαση ενός βιβλίου, αλλά η αρχή μιας ευρύτερης πνευματικής και πολιτιστικής συνεργασίας.

 

«Κι επειδή – έγραφε πριν από έναν ακριβώς χρόνο, ο Σταύρος Παπαθανάκης -  ελιές και λάδι παίζουν σημαντικό ρόλο στις καθημερινές διατροφικές συνήθειες αλλά και σε όλο τον εθιμικό κύκλο της ζωής μας, θα πρότεινα με την πρώτη ευκαιρία να γίνει μια παρουσίασή του και στην Ορεστιάδα ή πιο συγκεκριμένα, στην αυλή του Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Γυναικών Τριγώνου "ΓΑΙΑ", που αναδεικνύει την τοπική γαστρονομία με την παραγωγή προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας με το στάρι (αλεύρι) και το ελαιόλαδο να είναι τα δύο κύρια προϊόντα που επεξεργάζονται οι γυναίκες του συνεταιρισμού. Το ΒΟΡΕΑΣmagazin θα είναι στη διάθεση του συγγραφέα Νικολάου Κουφού, που έχει συμβάλλει στην ανάδειξη της τοπικής ιστορίας μας και είναι η καλύτερη πνευματική σύνδεσή μας με τη γενέτειρά του τη Λακωνία. Με τον Μυστρά του Γεωργίου-Γεμιστού -Πλήθωνα και των Καντακουζηνών!».

 

Ο Νίκος Κουφός λοιπόν, που είναι από τη Λακωνία και συνάμα Βορειοεβρίτης εξ αγχιστείας, αφού από τον Έβρο και πιο συγκεκριμένα από τη Στέρνα Ορεστιάδας, κατάγεται η σύζυγός του, η εκπαιδευτικός, κυρία Σαραντούλα Κεφαλά, γνωρίζει πολύ καλά τον τόπο μας, αφού πρωτοδιορίσθηκε δάσκαλος στα γειτονικά μας Δίκαια, εν έτει 1983 και στη συνέχεια υπηρέτησε με την ίδια ιδιότητα στην Καβύλη, την Ορεστιάδα και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στην Αλεξανδρούπολη, κατά τη δεκαετία του 1990. Παράλληλα όμως με τα υπηρεσιακά του καθήκοντα, ο Νίκος Κουφός, ανέπτυξε τότε μια σημαντική συγγραφική δραστηριότητα στον Έβρο, καταγράφοντας την Ιστορία και τη Λαογραφία των χωριών της Καβύλης και της Στέρνας, διασώζοντας με το έργο του αυτό, πολύτιμα κεφάλαια της Τοπικής μας Ιστορίας και του θρακικού λαϊκού πολιτισμού. Από το πλούσιο συγγραφικό του έργο, εγώ καλούμε απόψε να σας μιλήσω για ένα από τα τελευταία βιβλία του, που έχω στα χέρια μου κι έχει τίτλο : «Ελιά και το Λάδι. Ιστορία – Λαογραφία και Συμβολισμός», των εκδόσεων iWrite, Θεσσαλονίκη – Αθήνα, πρώτη έκδοση, 2021.

 

Εμείς όπως είναι γνωστό, εδώ δεν έχουμε ελιές και δεν παράγουμε λάδι, αλλά το γνωρίζουμε και το γευόμαστε στην καθημερινή διατροφή μας, αφού το χρησιμοποιούμε ως βασικό συστατικό των φαγητών μας. Το ελαιόλαδο, αποτελεί τη βάση της Μεσογειακής διατροφής, η οποία αποτελεί πολύτιμο σύμμαχο για την υγεία μας. Το ελαιόλαδο έχει σημαντική θετική επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό, γεγονός που συνεχώς επιβεβαιώνεται από νέες επιστημονικές έρευνες. Συγκεκριμένα, έχει αποδειχτεί ότι δρα προληπτικά κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων, καθώς μειώνει την «κακή» χοληστερίνη που προκαλεί αρτηριοσκλήρωση. Παράλληλα, η κατανάλωσή του βοηθά την πέψη, ενισχύει την καλή εγκεφαλική λειτουργία και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος, συμβάλλει στην απορρόφηση βιταμινών και ιχνοστοιχείων από τον οργανισμό, ενώ χάρη στις αντιοξειδωτικές του ιδιότητες επιβραδύνει τη γήρανση και θωρακίζει τον οργανισμό απέναντι στον καρκίνο. Η μεγάλη αξία του λαδιού για τον άνθρωπο, ήταν γνωστή από την αρχαιότητα και πριν ακόμα από τους λεγόμενους ιστορικούς χρόνους, την προϊστορία δηλαδή, αφού ο Όμηρος το ονόμασε «υγρό χρυσάφι», ενώ ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός κι ο Διοσκουρίδης, το επαίνεσαν για τις θετικές επιδράσεις του στην υγεία. Παράλληλα, η ελιά λόγω των ευεργετικών επιδράσεων του λαδιού της στον άνθρωπο, θεωρούνταν ως θεϊκό δώρο και είχε καθιερωθεί ως σύμβολο της ευφροσύνης, της ειρήνης και της νίκης, ενώ το λάδι της, προσφέρονταν με διάφορες μορφές ως ευχαριστία προς τους θεούς.

 

Ας ακούσουμε όμως πώς περιγράφει αυτή τη διαχρονική σχέση της ελιάς με τον άνθρωπο, ο ίδιος ο συγγραφέας στο βιβλίο που παρουσιάζουμε :  

«Με τις παραλλαγές του μύθου και της ιστορίας για την προέλευση και την καταγωγή της, η ελιά η αείφυλλος θεωρείται δέντρο ιερό, σύμβολο σοφίας, ειρήνης, αφθονίας, ελπίδας, δόξας και θριάμβου. Έθρεφε τον φτωχό γεωργό σε χρόνια δύστυχα και έδινε υλική δύναμη στον ελαιοπαραγωγό κτηματία και τον έμπορο, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην οικονομική ανάπτυξη και την πολιτισμική πρόοδο της κοινωνίας. Χρησίμευε ως φάρμακο κατά των ασθενειών και των τραυμάτων, και συμμετείχε ακατάπαυτα στη λατρεία του Θεού, καίγοντας εντός των ιερών το λάδι της, την αρχέγονη πηγή φωτός. Καλλώπιζε τα σφριγηλά κορμιά των αθλητών και τα καλλίγραμμα των γυναικών, στεφάνωνε τους νικητές των Πανελλήνιων και Ολυμπιακών αγώνων, έδειχνε πάντοτε τον δρόμο της ειρήνης και της συναδέλφωσης των λαών».

  

Το μοναδικό αυτό βιβλίο, για την πλούσια ιστορία και τις άγνωστες παραδόσεις των δύο μεγαλύτερων συμβόλων της ελληνικής γης, εκφράζει μια πλήρη και αδιάρρηκτη βιωματική σχέση του συγγραφέα με την Ελιά και το Λάδι, αφού στη γενέτειρά του τη Λακωνική γη, καλλιεργείται η ελιά από τα πανάρχαια χρόνια και ο ίδιος, είναι γόνος αγροτών, που είχαν και έχουν στην ιδιοκτησία τους ελιές, από τις οποίες εξασφάλιζαν το λάδι της οικογένειάς τους, σε δύσκολα χρόνια, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, Νίκος Κουφός.

 

Το βιβλίο, εξωτερικά χαρακτηρίζεται από υψηλή αισθητική εμφάνιση, αφού το εξώφυλλό του, κοσμείται από τον πίνακα  του διάσημου Ολλανδού ζωγράφου Βαν Γκογκ, με το σχετικό θέμα : «Γυναίκες μαζεύουν ελιές», που είναι φιλοτεχνημένος το έτος 1889 και φυλάσσεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Επίσης, το μέγεθός του, το καθιστά εύχρηστο κάτι που σε συνδυασμό με τον πολυσήμαντο τίτλο του, προτρέπει τον θεατή του να το αποκτήσει για να το διαβάσει ή να το προσφέρει ως δώρο προς ένα αγαπημένο ή φιλικό του πρόσωπο.  Ως προς το περιεχόμενό του τώρα, το βιβλίο απαρτίζεται από τα ακόλουθα Κεφάλαια :

1.     Ελιά και άνθρωπος δύο συνταξιδιώτες στον μύθο και την ιστορία

2.     Η ελιά και το λάδι στην παράδοση του τόπου μας

3.     Το λάδι στη χριστιανική λατρεία

4.     Από την παράδοση του τόπου μας – μαγειρική και άλλα παρασκευάσματα

5.     Η ελιά και το λάδι στη σχολική εκπαίδευση

 

Η ποικιλία των θεμάτων γύρω από τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου – καλλιεργητή με το ευλογημένο λιόδεντρο, η μυθολογική, η ιστορική, η λαογραφική, η εκπαιδευτική, η πολιτιστική, η διατροφική και η εκπαιδευτική προσέγγισή του, καθιστούν το ανάγνωσμα πολύ ενδιαφέρον και ευχάριστο, ενώ η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, Νίκος Κουφός, είναι ζωντανή και ρέουσα απλή νεοελληνική, η οποία άλλοτε περιγράφει λεπτομερώς την παραδοσιακή καλλιέργεια της ελιάς ή την έκθλιψη του ελαιοκάρπου στο ελαιοτριβείο και τη μεταποίησή του σε λάδι, άλλοτε  αποδίδει επιτυχώς τα ψυχικά συναισθήματα των ανθρώπων – ελαιοκαλλιεργητών και άλλοτε αναδεικνύει σε υψηλό επίπεδο, την ποιητική λειτουργία της γλώσσας, όπως το ακόλουθο κείμενό του, από τη σελίδα 39 :

«Ακινητούν αραδιασμένες οι ελιές, μέσα στο φωτερό δίχτυ του μεσημεριού. Πλήθος αρχαϊκά κορμιά με φορεσιές βαμμένες στο ασήμι. Θεόσταλτες μορφές απ’ τον καιρό της Γένεσης, συμπαραστάτιδες του ανθρώπου στα εγκόσμια· στο φως και την ελευθερία, την ειρήνη και τη ζωή. Κατάκαρπες πάνω στο λιτό τοπίο, υπενθυμίζουνε στον άνθρωπο την κοινή πορεία της ζωής. Ανάμεσα στις ελιές μπορεί ν’ ακούσεις τα βήματα του Θεού».

Επίσης, μέσα από τα κείμενα του βιβλίου του, ο συγγραφέας, αποκαλύπτει τη βαθιά και οργανική του σχέση με τον τόπο της καταγωγής του, τη λατρεία του για τη φύση, τον σεβασμό του στη μνήμη των προγόνων και την ιστορία τους. Ένα δείγμα του στοχασμού και της ιδιότυπης λογοτεχνικής του έκφρασης, είναι το κείμενο της σελίδας 44:

«Πέρασαν λοιπόν με τον καιρό τα χτήματα σε χέρια ιδιωτών και το ξινάρι καθάρισε τον τόπο και έδωσε τον χώρο στις ελιές, να χαίρονται τον ήλιο και να βλέπουν όπως οι δίκαιοι το πρόσωπο του Θεού. Σε ένα μαγευτικό φυσικό περιβάλλον, με τους αρχέγονους φυσικούς ήχους των νερών της Κελεφίνας, του γλυκόλαλου αηδονιού και του τροβαδούρου κότσυφα, οι υπέργηρες ελιές στέκονται περήφανες και στοχαστικές για το ποιο είναι το εφήμερο και ποιο το αιώνιο στον κόσμο τούτο. Αναθυμούνται όλα τα περασμένα και προσπαθούν με το θρόισμα της φυλλωσιάς τους να μεταδώσουν στον σημερινό σύντροφό τους, τη μακραίωνη ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του. Με τα αέρινα χέρια τους δείχνουν τις παλιές εκκλησιές και με τα αόρατα στόματά τους αρχίζουν να ψέλνουν το βυζαντινό τροπάρι του παλαιού καλλιεργητή μοναχού, ενώ στη συνέχεια πιάνουν το δημοτικό τραγούδι του νιου, που έχτισε γύρω από τις ρίζες τους στέρεες πεζούλες για να συγκρατούν τα χώματά τους. Αναπαριστούν τις φοβερές κραυγές των Αλβανών, που μαινόμενοι λεηλάτησαν τον τόπο, έσφαξαν και εξανδραπόδισαν τους κατοίκους του μετά τα Ορλωφικά, τις κλαγγές των Ελληνικών όπλων, που συνέτριψαν τη φάλαγγα του Ιμπραήμ πασά στον Βασσαρά και τόσα άλλα ένδοξα κι εφιαλτικά, μετά τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο του εικοστού αιώνα».

 

Στη συνέχεια θα ήθελα να κάνω μια ειδική αναφορά για το Τρίτο Κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει ως θέμα : Το λάδι στη χριστιανική λατρεία. Προσωπικά, το θέμα αυτό, με συγκινεί ιδιαίτερα γιατί ως χριστιανή συμμετέχω τακτικά στη λειτουργική και μυστηριακή ζωή της Αγίας Εκκλησίας μας, όπου το λάδι ή το «έλαιον», κατά την εκκλησιαστική γλώσσα, χρησιμοποιείται σε πολλές ιερές τελετές και κυρίως στα Ιερά Μυστήρια, αλλά και ως μέσον φωτισμού, αφού καίγεται στις κανδήλες που φωτίζουν τις ιερές εικόνες και το ιλαρό φως τους, μέσω των οφθαλμών των πιστών, μεταδίδει στις ψυχές τους, την αγιαστική δύναμη του Θεού. Ας ακούσουμε όμως τον ίδιο τον συγγραφέα, πώς εισάγει τον αναγνώστη, στον εν λόγω θέμα :

 

«Οι αρχαίοι λαοί της Μεσογείου που καλλιεργούσαν την ελιά, αναγνωρίζοντας τις πολύτιμες ιδιότητες του χυμού του καρπού της, του ελαίου ως θρεπτικού, θεραπευτικού και φωτιστικού μέσου στη ζωή του ανθρώπου, του απέδωσαν την ιδιότητα του ιερού και το χρησιμοποιούσαν ευρέως στις θρησκευτικές ιεροτελεστίες τους. Για τους χριστιανούς είναι το Άγιον Έλαιον των Ιερών Μυστηρίων, το σύμβολο του «θείου ελέους», των άπειρων ευεργεσιών του Θεού, των πολυποίκιλων χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος, του αληθινού Φωτός του Χριστού, που φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμο.»

 

Ύστερα από την Εισαγωγή αυτή και από τη σελίδα 93 μέχρι την 119, ο συγγραφέας παραθέτει μια πλήρη περιγραφή, με τον κατάλληλο υπομνηματισμό από τα Ευαγγελικά κείμενα και τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας μας, για τη χρήση του ελαίου, ως βασικού ορατού στοιχείου στα Ιερά Μυστήρια του Αγίου Βαπτίσματος, του Χρίσματος και του Αγίου Ευχελαίου, για να ακολουθήσουν ευσύνοπτες περιγραφές από τη χρήση του ελαίου σε άλλες θρησκευτικές εκδηλώσεις, όπως στη Νεκρώσιμο Ακολουθία, στην Αρτοκλασία, στη Νηστεία, στο άναμμα των ιερών κανδηλών και στον στολισμό των εκκλησιών.

Ιδιαίτερα χρήσιμα θα έλεγα, είναι τα χριστιανικά και ψυχωφελή κείμενα, που μπορεί κανείς να διαβάσει στο ίδιο Κεφάλαιο για τα Θαύματα της Παναγίας για το αναγκαίο λάδι στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους (Παναγία η Ελαιοβρύτισσα ή Δοχειάρισα), την Ιερά Μονή Παντοκράτορος Αγίου Όρους (Παναγία η Γερόντισσα), την Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου Αγίου Όρους (Παναγία η Αντιφωνήτρια) και την Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Χρυσολεοντίσσης Αιγίνης (Παναγία η Χρυσολεόντισσα). Στις Μονές, αυτές, σύμφωνα με την παράδοσή τους, έχουν επιτελεσθεί με τη μεσιτεία της Θεοτόκου προς τον Θεό, εντυπωσιακά θαύματα για την εξεύρεση ελαίου, σε περίοδο ελλείψεώς του σ’ αυτές. Τα προαναφερόμενα θαύματα, ακολουθούν η έκτακτη και θαυμαστή κίνηση της κανδήλας της Ωραίας Πύλης στο Καθολικό της Ιεράς Μονής των Ιβήρων, η οποία σημειώνεται από πολύ παλαιά σε κώδικες της Μονής και έγινε ορατή δια των οφθαλμών του συγγραφέα και των λοιπών προσκυνητών σε μια νυκτερινή Ακολουθία του Νυμφίου, καθώς και μια περιγραφή του συγγραφέα από την παρουσία της Ελιάς στη φύση του Αγίου Όρους, η οποία προέρχεται από το βιβλίο του : «Μεγάλη Εβδομάδα στο Άγιο Όρος» και έχει ως εξής :

«Πορευόμαστε επί ομαλού εδάφους, νότια και ανατολικά της Μονής Κουτλουμουσίου, στο κατηφορικό μονοπάτι που πάει για τη Μονή των Ιβήρων. Ατραπός πνευματικής οδοιπορίας στην Εβδομάδα των Παθών η θεωρία της ήμερης φύσης που διαβαίνουμε… Ιδού η ελιά η ασημόφυλλη, ηλιοστάλαχτη, ειρηνοφόρα, τιμημένη απ’ τον ποιητή, ευλογημένη απ’ τον Θεό. Στη γαλήνη του Ελαιώνα αποσύρθηκε ο Χριστός, όταν καταλήφθηκε απ’ το ρίγος του θανάτου. Εκεί, κάτω απ’ τα λιόδεντρα, γονατιστός, παρακάλεσε τον ουράνιο Πατέρα να επέμβει και να τον γλυτώσει απ’ το μαρτύριο. Κι εκεί έλαβε τη θεία ενίσχυση με τον άγγελο που ήρθε απ’ τον ουρανό, ενώ ο ίδιος <γενόμενος εν αγωνία εκτενέστερον προσηύχετο. Εγένετο δε ο ιδρώς αυτού ωσεί θρόμβοι αίματος καταβαίνοντες επί την γην>, κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά.»

Στο τελευταίο μέρος του Κεφαλαίου αυτού, διαβάζει κανείς για τους εκκλησιαστικούς ελαιώνες, δηλαδή την καλλιέργεια της ελιάς από τις Ενορίες και τις Ιερές Μονές των ελαιοφόρων περιοχών, καθώς και ένα σχετικό κείμενο για την ελαιοκαλλιέργεια στην Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Σπάρτης, γραμμένο από τον Μοναχό της, Ιάκωβο Δημητρίου.

Κλείνοντας την ομιλία μου για το σπουδαίο αυτό συγγραφικό πόνημα του Νίκου Κουφού, που είχα την τιμή να σας το παρουσιάσω, πρέπει να πω, ότι πρόκειται για ένα βιβλίο πανελλαδικής κυκλοφορίας, που έχει παρουσιαστεί από ιστοσελίδες και ηλεκτρονικά περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς και τοπικά μέσα ενημέρωσης διαφόρων περιοχών της πατρίδος μας. Επίσης, μπορεί κανείς να το προμηθευτεί μέσω ηλεκτρονικής παραγγελίας και ασφαλώς, ένα δείγμα της ευρείας κυκλοφορίας του, είναι το γεγονός, ότι ενώ σήμερα γίνεται η πρώτη δημόσια παρουσίασή του, το βιβλίο, οδεύει προς την τρίτη έκδοσή του, αφού όπως με πληροφόρησε ο συγγραφέας, τα αντίτυπα που έχουμε εδώ σήμερα, είναι τα τελευταία της δεύτερης έκδοσης, που είχε ο Εκδοτικός Οίκος στην αποθήκη του.

Προσωπικά, εύχομαι στον συγγραφέα, τον γνωστό και αγαπητό μας πλέον, Νικό Κουφό, το βιβλίο του αυτό, να συνεχίσει να επανεκδίδεται και να διαβάζεται όλο και από περισσότερους αναγνώστες, ο ίδιος δε να είναι πάντα καλά. Ο Θεός να του δίνει υγεία και δύναμη για να συνεχίσει το συγγραφικό του έργο.

        Τον ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου για την τιμή που μου έκανε να μιλήσω και να παρουσιάσω το βιβλίο του. ακόμα να ευχαριστήσω και τον Σταύρο που είχε την έμπνευση, να με προτείνει στον Λάκωνα συγγραφέα μας με την Εβρίτικη καρδιά και να βρω τόσα κοινά στοιχεία σ’ έναν άνθρωπο που συνάντησα για πρώτη φορά…

Σας ευχαριστώ και πάλι Κύριε Κουφέ για την τιμή που κάνατε!