Πριν 100 χρόνια, το 1923,η φεμινίστρια από το Μακροχώρι της Ανατολικής Θράκης Αθηνά Γαϊτάνου Γιαννιού έγραφε ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Αθηνά Γιαννιού –Γαϊτάνου

″Γυναίκα και πολιτική″

24 Απριλίου 1923

 

·        Δεν μπορεί κανείς να φιλοσοφήσει προτού να καθορίσει την έννοια των λέξεων επάνω στις οποίες θα μιλήσει. Ας πούμε λοιπόν πρώτα τι εννοούμε με τη λέξη γυναίκα.

Κατά τη γνώμη μας, ούτε οι άνδρες γνωρίζουν τη γυναίκα, ούτε οι γυναίκες τον εαυτόν τους.

Γι’ αυτό στις σκέψεις μου περί Γυναίκας και την Πολιτική δεν θα βασισθώ στην σημερινή Ελληνίδα γυναίκα, είτε την καλή νοικοκυρά του σπιτιού, είτε τη διακοσμητική ψευτοδιανοούμενη, είτε τη γυναίκα-κούκλα του ανδρικού οντά.

Όλες αυτές είναι ανίκανες να νιώσουν τις ανώτερες εκδηλώσεις της ζωής και να τις ζήσουν συνειδητά.

Έτσι, μιλώντας για τη Γυναίκα και την Πολιτική, δε μας μένει παρά να ’χουμε υπόψιν μας ορισμένους τύπους μεγάλων γυναικών· αλλά και γι’ αυτές ακόμη χρειάζεται ίσως επιφύλαξη και προσοχή.

Μια Ζορζ Σαντ ή μια Λύξεμβουργ ή μια Ασπασία μπορούσαν να ξεγελάσουν την κρίση μας, γιατί αυτές δεν ξέρουμε κατά πόσον ήσαν ή δεν ήσαν απηχήσεις ανδρών – όπως θέλουν να λέγουν οι άνδρες, οι οποίοι γελούν και θα γελούν πάντα μαζί μας, εν όσω θα φαντάζονται ότι δίπλα σε κάθε γυναίκα υπάρχει ένας γενειοφόρος Μέντωρ.

Πρέπει ν’ αποδειχθεί ότι η γυναίκα έπαυσε να ’ναι –όπως διακηρύττει το πατροπαράδοτο βιβλικό απόφθεγμα- η σκιά του ανδρός. Και το πιστεύουν τόσο βαθιά οι άνδρες αυτό!

…………………………………………………………………………………………..

·        Όταν οι άνδρες έχουν μια τέτοια ιδέα για μας, όταν μας θεωρούν φωνόγραφον των ανδρών, όταν υποθέτουν πως οι φιλολογικές διαλέξεις μας περί του τάδε ή τάδε θέματος είναι συρράμματα από διάφορα λεηλατηθέντα άρθρα κριτικών, ώστε να αυτοεξηγούνται οι διάφορες αλληλογρονθοκοπούμενες αντιθέσεις των· όταν ξέρουν πως τα ωραία μας διηγήματα τα γράφει κάποιος αγαπημένος μας· όταν οι επιστημονικές διαλέξεις μας καταντούν προϊόντα εξαγωγής κάποιου ωρισμένου ταμείου γνώσεων όταν πιστεύουν πως τα «γυναικεία έργα» μας στέκονται όρθια, διότι κάποιοι καλόκαρδοι υπομονετικοί άνδρες γίνονται οι Άτλαντες των γυναικείων ουρανών μας· α!, τότε είναι μάταιον να θέλουμε ν’ αναμιχθούμε και στην πολιτική. Θα εψηφίζαμε πάντα τον υποψήφιο του ανδρός μας ή τους ανδρός, του οποίου θα είμεθα η σκιά…

Αλλ’ αυτός δεν είναι πλέον φεμινισμός.]

Η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού σε Διεθνές Φεμινιστικό Συνέδριο με την Λοίζε Κάουτσκι,σύζυγο του θεωρητικού του μαρξισμού και ηγετικής μορφής του γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος Κάρλ Κάουτσκι

Φεμινισμός είναι η γυναίκα να σκέπτεται με τι δικό της το κεφάλι. Ν’ αρχίσει ν’ αυτοδιοικείται, ν’ αυτενεργεί, να συμμετέχει με το δικό της εγώ σ’ όλη την ανθρώπινη ζωή.

Φεμινισμός δεν είναι να οπλίζουμε τους εαυτούς μας με λίγες γνώσεις, με λίγη μουσική, με λίγη τέχνη, τέλος με λίγη εξωτερική χειραφέτηση, για να αρέσουμε περισσότερο στον άνδρα, δηλαδή να γίνουμε ευχαριστότερα όργανα του ανδρός.

Φεμινισμός είναι να βγούμε από την επίδραση του ανδρός και εν ανάγκη να τον αναγκάσουμε να μας δώσει τα ανθρώπινα δικαιώματά μας.

Μ’ άλλα λόγια, φεμινισμός είναι η πάλη των δύο φύλων, η οποία είναι νόμος να εξακολουθήσει στην τωρινή κοινωνία, ενόσω θα υπάρχει σ’ αυτήν και η μεταξύ των ανδρών πάλη, η λεγόμενη πάλη των τάξεων. Άρα φεμινίστριες γυναίκες είναι όσες κατώρθωσαν να διαλέξουν μόνες τους τη φιλοσοφία, την ιδεολογία, που ταιριάζει στη γυναίκα καις τον άνθρωπο εν γένει, και που  έγιναν ικανές ν’ απελευθερώσουν τον εαυτό τους και τη γυναίκα από κάθε εμπόδια, που δε μας αφήνει να νιώσουμε τις ανώτερες εκδηλώσεις της ατομικής μας ζωής. Τέτοιες γυναίκες υπάρχουν στην Ελλάδα;

Επιτρέψτε μου ν’ απαντήσω με τη λέξη : κ α μ ι ά!

Πως θα δημιουργηθούν οι γυναίκες αυτές στον τόπο μας, θα προσπαθήσω να πω παρακάτω.

Τώρα θα ήθελα να προλάβω τους άνδρες εκείνους, που είναι έτοιμοι να ξεφωνήσουν: «Ευτυχώς που δεν έχουμε τέτοιες γυναίκες στην Ελλάδα!»

Δεν έρχομαι, να διακηρύξω έναν νέο εμφύλιο σπαραγμό σε μια κοινωνία, όπου ήδη τα αντρόγυνα αρκετά αλληλοσπαράσσονται…

Η γυναίκα που ζητεί να δημιουργήσει ο Φεμινισμός είναι η γυναίκα που θα σώσει τον άνδρα από το οικογενειακό πρόβλημα, από τα πολλά βάρη της ζωής. Θα ’ναι η γυναίκα βοηθός, η γυναίκα συνοδός –μια Βεατρίκη του Δάντη. Θα ’ναι η γυναίκα που ωνειροπόλησαν όλοι οι μεγάλοι άνδρες, η γυναίκα του Βάγνερ, ο οποίος δεν μπορούσε να αποκοιμηθεί, αν δεν ακουμπούσε το κουρασμένο κεφάλι του επάνω στο στήθος της. Θα ’ναι τέλος η γυναίκα Παλλάς-Αθηνά, που φανερωνότανε στον Οδυσσέα, για να τον οδηγήσει στη νοικοκυρούλα του την Πηνελόπη, που μόνον να γνέθει και να κλαίει ήξερε.

Αλλ’ όσοι άνδρες προτιμούν την Πηνελόπη από τον ανώτερο τύπο της χειραφετημένης γυναίκας, όσοι νομίζουν, κακώς, πως ο Φεμινισμός ζητεί τον εξανδρισμό της γυναίκας και φοβούνται μη χαθεί ο ηδονισμός της απαλής ζεστασιάς, ας καθησυχάσουν. Όλα μας βεβαιώνουν πως ο τύπος της χειραφετημένης γυναίκας του μέλλοντος θα ’ναι η Αφροδίτη του Πραξιτέλη: στο σώμα της θα βρίσκεται η χαρούμενη ομορφιά, αλλά καις το βαθυστόχαστο μάτι της, η επιβλητική σοφία της εξιδανικευμένης γυναίκας.

 

·        Και τώρα, αφού εχάραξα περίπου ποια γυναίκα φρονώ πως θα ’ναι άξια ν’ αναμιχθή στην πολιτική, είναι ανάγκη να εξηγήσω και τι εννοώ με τη λέξη πολιτική.

Δεν εννοώ βέβαια την πολιτική συζήτηση, που και σήμερα κάνουν οι γυναίκες για τον παλαιοκομματισμό ή τον βενιζελισμό. Δεν εννοώ επίσης την αναμάσηση από γυναικεία στόματα των πολιτικών άρθρων, που γειτονεύουν με το χρονογράφημα και το μυθιστόρημα της «Εστίας» ή της «Πρωτευούσης». Δεν εννοώ τέλος την τυφλή εξυπηρέτηση ενός οιουδήποτε ανδρικού κόμματος από τις γυναίκες.

Λέγοντας πολιτική εννοώ να μορφωθεί η γυναίκα και να φθάσει στην ψυχική δύναμη να καταλάβει τι είναι «πολιτεία»· ποιος είναι ο εσωτερικός μηχανισμός της κοινωνίας, την οποία αντιπροσωπεύει η Πολιτεία· γιατί και πως γίνονται οι νόμοι.

Σήμερα η γυναίκα ξέρει τι είναι σπίτι, τι είναι εμπορικό και προ παντός τι είναι εκκλησία. Στην Ευρώπη, όπως και στην Ελλάδα, οι εκκλησίες πλημμυρούν δυστυχώς σήμερα μόνο από γυναίκες. Παρόμοια, θα πρέπει η γυναίκα να γνωρίσει τι είναι και Κοινωνία τι εννοούν λ.χ. οι άνδρες όταν λένε ότι «το Κράτος είναι το νομικό περίβλημα του Έθνους». Κι ακόμη περισσότερο να φθάσει και να σχηματίσει μια κοσμοθεωρία δική της, βγαλμένη από προσωπική της παρατήρηση και φιλοσοφημένη συνείδηση, οπότε θα αντιληφθή κατ’ ανάγκην ότι και Πολιτεία και Κοινωνία και Κυβερνήσεις και νόμοι και κάθε τι, που σήμερα εκδηλώνει τη δημοσία γνώμη, είναι κατασκεύασμα ανδρικό και υπέρ του ανδρός, επειδή βεβαίως «οι νομοθέτες κάμνουν τους νόμους για την τάξη των ανθρώπων που κάμνει τους νομοθέτες» και ότι το σύνολο αυτό αποτελεί τον λεγόμενον ανδρικόν πολιτισμόν.

Επομένως, εμείς οι γυναίκες είμαστε τέτοιες σήμερα όπως μας δημιούργησε ο ανδρικός νους, το ανδρικό συμφέρον.

Και αν πράγματι είμαστε σήμερα πλάσματα κατώτερα από τον άνδρα, είμαστε κατώτερες, επειδή οι άνδρες τόσους αιώνες μας διηύθυναν όπως αυτοί μας διηύθυναν.

 

·        Αλλ’ όταν η γυναίκα αντιληφθή την αλήθεια αυτή σ’ όλο το πλάτος της, όταν αρχίσει να κινείται μέσα στη ζωή με θέληση δική της, σαν πραγματική φεμινίστρια, δεν έπεται πως θα ζητήσει να καταργήσει τον ανδρικό πολιτισμό για να φτιάξει ένα γυναικείο.

Το λάθος του ανδρικού πολιτισμού είναι ακριβώς πως εβασίσθηκε μόνον στον εαυτό του, μόνον στη δύναμη «άνδρας», και γι’ αυτό έμεινε μονόπλευρος σαν το καράβι που γέρνει προς τη μια πλευρά σήμερα, για να βουλιάξει αύριο με την πρώτη μπόρα, που θ’ αντικρύσει.

Ο Φεμινισμός θα διδαχθεί από το μάθημα αυτό και δεν θα επαναλάβει το ίδιο σφάλμα. Ξέρει ότι κανείς πολιτισμός δεν ημπορεί να στηριχθή σε μια οποιαδήποτε σκλαβιά. Ξέρει ότι η πολιτεία του μέλλοντος μόνον επάνω στην ελευθερία του ανθρώπου εν γένει, χωρίς διάκριση φύλων ή κοινωνικών τάξεων, θα σταθεί και θα συνεχισθή.

Είπα γενικά τι περίπου εννοώ με τη λέξη πολιτική. Αν μπαίναμε σε λεπτομέρειες, θα λέγαμε ότι «μετέχω στην πολιτική» θα πει εκλέγω τον αντιπρόσωπο των ιδεών της τάξεώς μου, ο οποίος έχει εντολή να υπερασπισθή τα συμφέροντα των πολιτών, που έχουν τις αυτές ιδέες μαζί μου ως προς τον τρόπο της διαχειρήσεως των υποθέσεων της Πολιτείας. Ο αντιπρόσωπος αυτός συνεργάζεται στη νομοθεσία, συζητεί τους φόρους, ελέγχει τη διοίκηση και αποτελεί μια ψήφο στα ζητήματα ειρήνης και πολέμου.

Μα, θα μου πείτε ίσως, απορώντας: Προεξοφλήσατε λοιπόν όλους τους δισταγμούς, που προβάλλονται και συζητούνται ακόμη από τα φωτεινότερα μυαλά ανδρών και γυναικών, καταρρίψατε όλα τα επιχειρήματα των σοβαρών αντιπάλων σας, ανάμεσα στους οποίους δεν έλειψαν και επιστήμονες με παγκόσμιο κύρος, κι ερχόσαστε κατ’ ευθείαν να τοποθετήσετε τη γυναίκα και, ίσως και την Ελληνίδα, μέσα στην πολιτική! Δεν τοποθετώ εγώ τη γυναίκα στην πολιτική, αλλ’ η πραγματικότητα της ζωής. Αρκεί να σας αναφέρω δύο ελληνικά γεγονότα, απαντώντας στα εξής δύο ερωτήματα, που τόσο φυσικά γεννιούνται σ’ όλους μας:

α)   Η πολιτική επηρεάζει σήμερα τη γυναίκα; και,

β)   Η γυναίκα επηρεάζει σήμερα την πολιτική;

Απαντώ στο πρώτο.

Ω! θα ευχόμουνα τη στιγμή αυτή, να μη βρισκότανε μεταξύ μας καμιά γυναίκα θύμα της στερνής καταστροφής. Θα αναζέσταινα άθελα το πυρωμένο σίδερο , που τη φλογίζει… Ποιος άλλος από τη Γυναίκα της Μ. Ασίας και της Θράκης, τη Μητέρα ή τη Σύζυγο και την Αδελφή, ποιος άλλος από τ’ ορφανό κορίτσι, που ανεμοδέρνεται τώρα ξεριζωμένο απ’ το τρυφερό του περιβάλλον μες στα πεζοδρόμια της πόλεώς μας και των πόλεων όλης της χώρας, δεν υπόφερε τις άμεσες συνέπειες της πολιτικής; Και ποια από μας δεν αισθάνθηκε τον αντίκτυπο κάθε πολιτικής του τόπου μας μέσα στο σπίτι της;

Είτε ο άνδρας, είτε ο πατέρας, είτε το αγόρι της ξεκίνησαν και δεν εγύρισαν, είτε το μοναχό κορίτσι της εβγήκε να δουλέψει για να αντικαταστήσει τους απόντας, είτε αυτή η ίδια εξενύχτισε κεντώντας ή σπογγίζοντας τα δάκρυά της, ή αισθάνθηκε την οικονομική ανεμοζάλη να παρασέρνει το υποθηκεμένο της χωράφι και το σπίτι της –ποια έζησε την πραγματικότητα αυτή και δεν ανωμολόγησε στον εαυτό της, πως ενώ δεν ερωτήθηκε γι’ αυτή ή για την άλλη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων, αυτή ωστόσο υπήρξεν ένα από τα κυριώτερά της θύματα;

Και δεν αναφέρω όλες αυτές τις πρόσφατες συμφορές της Ελλάδος, για να κάμω τη στιγμή αυτή κομματική πολιτική! Για τις μεγάλες και τις όμορφες θυσίες πάντα πρέπει να ’ναι έτοιμο το άτομο, όταν σκοπό του βάζει το ιδανικό όραμα της Κοινωνίας, που προάγεται στον πολιτισμό, και που ο πολιτισμός αυτός δεν είναι άλλο, παρά η λίγη περισσότερη ευτυχία του ατόμου μέσα στην οικογένεια, στην κοινωνία, μέσα στην ανθρωπότητα εν γένει. Με μια διαφορά όμως μεγάλη, ότι τη θυσία αυτή θέλαμε να την αναλαμβάνουμε γυναίκες και άνδρες.

Ανάφερα τον αντίκτυπο της πολιτικής επάνω σ’ εποχή πολέμου. Αλλά και σε καιρούς ειρήνης η πολιτική δεν μας επηρεάζει; Αρκεί να σας θυμίσω ότι η Πολιτεία παίρνει το παιδί μας στα σχολειά της και το διαμορφώνει όπως θέλει αυτή, σπέρνοντας στην ψυχή του αγοριού μας περιφρόνηση προς τη γυναίκα, αρχίζοντας ακόμη κι από τη Γραμματική να το διδάσκει ότι το αρσενικό γένος υπερισχύει του θηλυκού!...

Και έρχομαι στο δεύτερο ερώτημά μου:

Η πολιτική επηρεάζεται από τη γυναίκα και όταν ακόμη αυτή δεν εξασκεί δικαιώματα πολιτικά;

Ποιος θ’ αρνηθή το γεγονός ότι μια μερίδα γυναικών, κυρίως οι γυναίκες της κρατούσης τάξεως, επηρεάζουν και τους πολιτικούς και την πολιτική; Η γυναίκα λ.χ. του Παλατιού και του σαλονιού και του χαρτοπαιγνίου, κανείς δεν θα το διαμφισβητήσει ότι έμμεσα επηρέασε και στον τόπο μας τους πολιτικούς, προ παντός τους μικρούς, και μπορούμε να πούμε ότι ίσως κι αυτές οι τελευταίες συμφορές της Ελλάδος να οφείλονται στην επίδραση μιας γυναίκας.

Η επίδραση αυτή δεν είναι βέβαια της φεμινίστριας γυναίκας, η οποία, ακολουθώντας ωρισμένη ιδεολογία, ζητεί να επηρεάσει μια κοινωνία σύμφωνα προς έναν ωρισμένο ιδεολογικό σκοπό. Είναι η ταπεινή επίδραση που υπαγορεύει το ένστικτο, το οικογενειακό συμφέρον, το στενό ατομικό, είναι η επίδραση που ορμάται από πάθη ή φίλτρα γυναικεία προς ατομικά ή συγγενικά συμφέροντα και δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την υψηλή επίδραση της γυναίκας που πραγματευόμαστε. Εν τούτοις και η ταπεινή αυτή έμμεση και ανεύθυνη, θέλω να τονίσω τη λέξη αυτή, ανεύθυνη, συμμετοχή της γυναίκας στην πολιτική είναι γεγονός. Κι ενόσω παραδεχόμαστε πως η γυναίκα επιδρά και σήμερα στην πολιτική, αλλά στα στραβά και προς τα στραβά, ως παράγων ανεύθυνος, γιατί να μη θεωρήσουμε καθήκον μας να μη διαφωτίσουμε επαρκώς, αν της δώσουμε συνείδηση του τι κάνει σήμερα και του τι ημπορεί να κάμει εις το μέλλον; Γιατί να μην την παρασκευάσουμε προς την ανώτερη αντίληψη της πολιτικής;

Αυτό μόνο ζητούμε. Και ζητούμε να γίνει με μια προπαρασκευή μέσα στις πραγματικότητες του τόπου. Στην έμπρακτη εφαρμογή θα ’χουμε πρώτα να μελετήσουμε τις συνθήκες της χώρας μας. Γι’ αυτό στην Ελλάδα θα ’ναι στενά τα όρια του Φεμινισμού, όταν αφορά την πολιτική, προς το παρόν τουλάχιστον.

…………………………………………………………………………………………

·        Στην Ελλάδα η γυναικεία πολιτική κίνηση θα ’καμνε απερισκεψία, νομίζω, αν από τώρα κτυπούσε το ανδρικό καθεστώς.

η Ελληνίδα έχει σήμερα μονάχα να ζητήσει συμμάχους άνδρες. Μέσα στα τωρινά αντιμαχόμενα πολιτικά στρατόπεδα των ανδρών –ανεπηρέαστη από την επίδραση των ανδρών του κύκλου της- έχει να διαλέξει και να υποστηρίξει τις ιδεολογίες εκείνες, που αγωνίζονται να δημιουργήσουν μια Ελλάδα, μέσα στην οποία θα βρίσκει έδαφος ευνοϊκό για να επιδιώξει τα κοινωνικοπολιτικά ιδεώδη της. Χρειάζεται όμως μεγάλη προσοχή στην εκλογή της ανδρικής αυτής συμμαχίας ή της πολιτικής σχολής, γιατί στον τόπο μας ακριβώς, όπου βασιλεύει η σύγχυση των ιδεών, υπάρχουν και κόμματα οπισθοδρομικά, τα οποία ευχαρίστως θα μας έδιναν και την ψήφο, όχι όμως με σκοπό να μας χειραφετήσου, αλλά με την υστεροβουλία, να βασισθούν στην αμάθεια και στη συντηρητικότητα της Ελληνίδας, για να διαιωνίσουν τα ιδικά των παλαιά συντηρητικά καθεστώτα, επομένως και τη δική μας σκλαβιά.

Λέγοντας δε για συμμαχία του Φεμινισμού με ορισμένες πολιτικές ιδεολογίες ανδρών, δεν πρέπει να υποτεθή πως συνηγορώ υπέρ όλων αυτών των γυναικείων οργανώσεών μας. Ενόσω στην Ελλάδα δεν δημιουργήθηκεν ακόμη η Φεμινίστρια γυναίκα, όπως την εννοούμε στο ανώτερο φανέρωμά της, οι χάρτινες προγραμματικές αξιώσεις μας θα δείχνουν δυστυχώς μόνον πως είναι αντιγραφές αχώνευτες ή πως είμεθα απηχήσεις και εκτελεστές ανδρικών θελήσεων. Κι αυτών ακόμη των δημοκρατικών και σοσιαλιστικών κομμάτων –των μόνων από τα ανδρικά που θέλουν την ισότητα των δύο φύλων- δεν είμαστε σε θέση σήμερα να πραγματοποιήσουμε τα προγράμματα συνειδητά.

Η μόνη φεμινιστική κίνηση, που θα μαρτυρούσε κάποια ωριμότητα πολιτικού αισθητηρίου των Ελληνίδων που προπορεύονται και η οποία δε θα ’κανε  τους άνδρες να μειδιούν εις βάρος μας με ειρωνεία ή χαιρεκακία, θα ’ναι μια προπαρασκευαστική εργασία, για να δημιουργηθή πρώτα η φεμινίστρια, εδώ και στις επαρχίες. Θα ’τανε μια δράση, που θα απομάκραινε τη γυναίκα από την αρρωστιάρικη απομόνωσή της μέσα στο σαλόνι και το μπουντουάρ και θα την έβαζε να προπαιδευθή μες στη ζωή της κοινωνίας, δίπλα στον άνδρα. Και χάριν της προπαρασκευής αυτής ίσως θα έπρεπε να ζητούσαμε από την Πολιτεία όχι το εκλέγειν –εφόσον θα υπάρχει σήμερα ο φόβος να ψηφίζουμε τους συντηρητικούς για να σφίγγουν περισσότερο τις χειροπέδες μας, αλλά τουλάχιστον το εκλέγεσθαι, για να μπορούσαν μερικές γυναίκες του τόπου  μας να ’μπαιναν στα δημοτικά συμβούλια, στη Διοίκηση, στο Πανεπιστήμιο και στη Βουλή ακόμη, για να προπονηθούν σ’ όλες τις λειτουργίες της πολιτικής ζωής, να γράψουν για τις άλλες, να γίνουν γι’ αυτές ένα ζωντανό παράδειγμα, μια παράδοση.

Η προπαρασκευή όμως αυτή της Γυναίκας για την πολιτική ζωή δε θα γίνει εκ των άνω με τη συγκατάθεση των ανδρών, που θα βρουν 5-6 ικανές γυναίκες για ανώτερα αξιώματα και τις οποίες θα επιδεικνύουν στις άλλες χώρες από εθνικό σνομπισμό –όπως έκαμε κι ο Κεμάλ με την περίφημη χανούμισα υπουργίνα του- αλλά θα γίνει εκ των κάτω, όταν η γυναικεία κίνηση στραφή και τονώσει δύο βαθύτερα κοινωνικά ελληνικά γεγονότα, τα μόνα που δημιουργούν σήμερα στην Ελλάδα συνθήκες ευνοϊκές για τη χειραφέτηση της γυναίκας: τη συνεκπαίδευση, το μικτό δηλαδή σχολειό, και την εργαζόμενη γυναίκα.

Ναι αφ’ ότου τα κορίτσια μας φοιτούν μαζί με τ’ αγόρια στα μικτά σχολειά –παρ’ όσα και αν λένε οι εχθροί του συστήματος αυτού- τα κορίτσια μας άρχισαν να παίρνουνε ζωή, να μελετούν τη σκέψη του ανδρός, να κρίνουν τον άνδρα, ν’ αμιλλώνται στη ζωτικότητα καις την ενέργεια. Κι είναι μια χαρά και μια ομορφιά της ζωής ανώτερη, ευγενικιά, αγόρια και κορίτσια να μορφώνονται και να μεγαλώνουν μαζί, όπως μέσα στη Φύση τα μικρά αρσενικά και θηλυκά πουλάκια.

Η γνωριμία των χαρακτήρων και από τα δύο μέρη δίνει την ασφαλέστερη βάση για την κατοπινή συνεργασία των δύο φύλων στην κοινωνική και πολιτειακή ζωή.

Κι αφότου οι κοπέλλες μας άρχισαν να εργάζονται έξω από το σπίτι, η Ελλάδα εγνώρισε, στις πόλεις της, ελεύθερο περπάτημα γυναίκας και το αλλοτινό σεμνότυφο, σκυφτό και υποκριτικό κεφαλάκι της δουλικής και μισοκακόμοιρης κόρης άρχισε να βλέπει υψηλότερα, σ’ έναν ορίζοντα ευρύτερο.

…………………………………………………………………………………………..

·        Για την εργαζόμενη γυναίκα θα είχα περισσότερα να πω, αν το επέτρεπε ο χρόνος. Όχι μόνο γιατί η γυναίκα που εργάζεται στο μαγαζί, στο γραφείο, στο εργοστάσιο, στο υπουργείο, καλύτερα γνωρίζει από τα κορίτσια του σπιτιού στην Πολιτεία, στην Κοινωνία, τον άνδρα, τη ζωή εν γένει, αλλ’ επειδή η μισθωτή εργασία της γυναίκας συνδέεται άμεσα με τη λύση του όλου γυναικείου ζητήματος.

Θα σας έλεγα σ’ αυτό επάνω, τη θεωρία των σοσιαλιστών, οι οποίοι πιστεύουν πως στη σημερινή κοινωνία των διαφόρων διακρίσεων είναι αδύνατο να λυθεί το γυναικείο ζήτημα οριστικά· γιατί πρωτύτερα θα πρέπει να λυθεί το κοινωνικό πρόβλημα, να λείψουν δηλαδή όλες οι κοινωνικές διακρίσεις και τότε θα λείψουν και οι μεταξύ των δύο φύλων κοινωνικοπολιτικές διακρίσεις και διαφορές.

Οι σοσιαλιστές αποδίδουν τη σημερινή σκλαβιά της γυναίκας σε λόγους οικονομικούς και πιστεύουν πως όσο περισσότερη οικονομική ανεξαρτησία αποκτά η εργαζόμενη γυναίκα, τόσο περισσότερο γίνεται ελεύθερη και αυτοκέφαλη, επειδή οι οικονομικές μεταλλαγές γεννούν νέους τρόπους του σκέπτεσθαι.

Έρχομαι στο τέλος της ομιλίας μου. Υποθέτω ότι σας εκούρασα και πολύ φοβούμαι, μήπως φεύγοντας, αναφωνήσετε όλοι σας, όπως ο Κάτων ο πρεσβύτερος, το «αν κάθε οικοδεσπότης, κατά το παράδειγμα των προγόνων, κρατούσε τη γυναίκα του στην προσήκουσα υποταγή, δεν θα είχαμε να συζητούμε δημοσία σήμερον δια το θήλυ γένος τόσο πολύ…»

Και περισσότερο ακόμη ίσως να εκούρασα τις γυναίκες. Αυτό δεν το λέγω για να παραδεχθώ πως η γυναίκα δεν επλάσθηκε, δεν «πέφυκε» για το σκέπτεσθαι, και ότι είναι φυσιολογικώς ανίκανη να φθάσει τον άνδρα. Το ανδρικό αυτό επιχείρημα το άφησα τελευταίο. Αλλ’ ούτε και είναι, υποθέτω, ανάγκη ν’ απαντήσω. Η εποχή όπου εζύγιζαν το μυαλό της γυναίκας και του ανδρός και εύρισκαν ότι το ανδρικό μυαλό είναι βαρύτερο στα δράμια από το μυαλό μας, πέρασε. Επέρασε, επειδή αποδείχθηκε ότι το βάρος του μυαλού είναι ανάλογο με τον όγκο του σώματος.

Έπειτα, κανείς δεν ισχυρίζεται ότι το γυναικείο μυαλό εξελίχθηκε έως εκεί που παίρνει. Αν ο άνδρας εξελίσσεται διαρκώς και η γυναίκα θα εξελιχθή κι αυτή προς το τέλειο του εαυτού της, όταν μάλιστα λυθούν τα τωρινά δεσμά της ζωής της. Κι ίσως τότε να φθάσει η γυναίκα ν’ αποδείξει πως το τέλειον ον, το υπεράνθρωπον, προς το οποίο πρέπει να βαίνουν όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί, να ’ναι εκείνο, που θα κλείει μέσα του μια αφθονία αισθήματος συνδυασμένη με έναν ξάστερο νου.

Κι ο κόσμος, που περνώντας τόσους αιώνες έως σήμερα μέσα από την ανδρική ψυχικότητα, μας ωδήγησε σ’ έναν παγκόσμιο πόλεμο, πιθανόν αύριο, περνώντας μέσα από τη γυναικεία ψυχή, να πλησιάσει περισσότερο το ιδανικό της Δικαιοσύνης, της Ειρήνης και της Αγάπης.