Μάνος Χατζιδάκις (Ξάνθη 1925 – Αθήνα 1994)
του Θανάση Μουσόπουλου
Στο βιβλίο μου “Ξάνθη – Εκατό χρόνια Τέχνη του λόγου”, έκδοση εφημερίδας 'Εμπρός', 1998, περιέχεται κείμενο του 1995 με τον παραπάνω τίτλο. Τα βασικά σημεία του προ εικοσαετίας άρθρου θα χρησιμοποιήσω στο πρώτο, ενώ στο δεύτερο μέρος θα προσθέσω κάποια ενημερωτικά μάλλον στοιχεία.
Α
Ποτέ, σε οποιαδήποτε αυτοβιογραφική του σημείωση, ο Μάνος Χατζιδάκις δεν αποσιωπούσε το γεγονός ότι γεννήθηκε στην Ξάνθη, ότι εδώ πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια, στα καλντερίμια της παλιάς πόλης, ότι εδώ πήρε τα πρώτα μαθήματα μουσικής.
Από τη χώρα του Ορφέα ξεκίνησε ο Μάνος τη μεγάλη και ωραία περιπέτεια της ζωής του, “μουσικήν ποίει και εργάζου”. Μουσική με όλη τη σημασία της λέξης. Συμπαντικός στη σκέψη και στη ζωή, συνολικός.
Αυτό που λίγο προβάλλεται – ίσως γιατί είναι το πιο επικίνδυνο – είναι το κοφτερό, το επαναστατικό του πνεύμα.
“Επαναστάτης με τη μουσική, με το λόγο του, με την πράξη του, με τη ζωή του”.
Δεν είπε ότι ήταν στην Αντίσταση, στην ΕΠΟΝ. Και ποτέ, βέβαια, δε ζήτησε ανταλλάγματα γι' αυτό.
Ο Κύκλος του στα χρόνια της Κατοχής: Οδυσσέας Ελύτης, Μάριος Πλωρίτης, Γιάννης Τσαρούχης, Γιώργος Σεφέρης, Νίκος Γκάτσος.
Προτού προχωρήσουμε σε ορισμένες στιγμές του επαναστατικού του πνεύματος, να σημειώσουμε ότι η μητέρα του ήταν από την Αδριανούπολη, κόρη του Κωνσταντίνου Αρβανίτη, και ο πατέρας του από τη Μύρθιο Ρεθύμνης – δύο άκρα του Ελληνισμού, της γνήσιας ελληνικής σκέψης.
Ο ίδιος ο Μάνος μιλώντας για τον εαυτό του παρατηρεί:
“Ως συμπεριφορά είμαι μεγαλοαστός. Ως καλλιέργεια είμαι ποιητής. Και ως βαθύτερη ιδιοσυγκρασία είμαι λαϊκός”.
Σύνθεση αντιθέτων.
“Περιέχω μέσα μου χιλιάδες αντιθέσεις κι όλες τις δυσκολίες του Θεού”.
Μέσα από τις αντιθέσεις, μέσα από τις διαρκείς ρήξεις προχώρησε.
“Δεν είμαι φιλόσοφος, είμαι απλώς ένας ζωντανά σκεπτόμενος άνθρωπος”.
Φεβρουάριος 1949, “Θέατρο Τέχνης”, ομιλία για το Ρεμπέτικο. Συγκρίνει το πνεύμα του ρεμπέτικου με την αυστηρότητα του Βυζαντινού μέλους, με το κάλλος του Δωρικού ρυθμού και αυτήν ακόμη τη θρησκευτικότητα του Μπαχ...
“Ο Βαμβακάρης, ο Παπαϊωάννου και ο Τσιτσάνης μου αποκάλυψαν το κλειδί της επαφής με το Βυζάντιο και τη σύγχρονη Ελλάδα”.
Βέβηλος, θα έλεγαν κάποιοι.
“Το να θελήσει κανείς ν' αγνοήσει την πραγματικότητα και, μάλιστα του τόπου του, μόνον κακό του κεφαλιού του μπορεί να κάμει”.
Είναι απλός και ειλικρινής πάντοτε. Αφοπλιστικός.
“Υπήρχε μια εποχή που εμείς οι νέοι μετά τον πόλεμο ονειρευόμασταν μια διαφορετική Ελλάδα, χωρίς περιορισμούς και όρια, δίχως σκηνικά. Η πραγματικότητα μας διέψευσε”.
Οι πλαστοί διαχωρισμοί δεν είχαν ποτέ για τον Μάνο νόημα.
“Πιστεύω ότι ένας προοδευτικός αριστερός μ' έναν προοδευτικό δεξιό έχουν πολύ περισσότερα κοινά από ένα αριστερό μ' έναν άλλο αριστερό ή έναν δεξιό μ' έναν άλλο δεξιό”.
Καυστικός ήταν και για τους μηχανισμούς αλλοτρίωσης.
“Η σειρά είναι οικογένεια, σχολείο. Από εκεί αρχίζει ο ευνουχισμός. Μετά είναι ο στρατός, η αστυνομία, το Πανεπιστήμιο. Και μετά αρχίζουν να σε επιβραβεύουν. Εάν επιζήσεις, σε εξορίζουν. Και πριν σ' εξορίσουν, σε κάνουν γραφικό. Ο κίνδυνος είναι να σε κάνουν γραφικό”.
*
Ο Μάνος Χατζιδάκις όλα όσα πίστευε, πάσχισε να τα κάνει έργο. “Μουσικήν ποίει και εργάζου”. Μουσική, ποίηση, πολιτιστικά έργα υποδομής.
Από τη χώρα του Ορφέα στην ορχήστρα του Σύμπαντος.
Β
Στην Ξάνθη, από την ηλικία των τεσσάρων ετών αρχίζει τα πρώτα μαθήματα πιάνου, με δασκάλα την Αλτουνιάν, γνωστή μουσικό της πόλης, αρμενικής καταγωγής. Μάθαινε επίσης, βιολί και ακορντεόν. Το 1932, η μητέρα και τα δύο παιδιά, ο Μάνος και η Μιράντα, εγκαθίστανται οριστικά στην Αθήνα και οι γονείς χωρίζουν. Το 1938 ο πατέρας του σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα ενώ ταξίδευε για το Μιλάνο. Το γεγονός αυτό καθώς και η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, κατέστρεψαν οικονομικά την οικογένεια.
Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής και της απελευθέρωσης, εργάζεται χειρωνακτικά σε διάφορες εργασίες. Συγχρόνως αρχίζει ανώτερα θεωρητικά μαθήματα μουσικής με τον Μενέλαο Παλλάντιο, σημαντική μορφή της ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής, όπως επίσης σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (σπουδές που ποτέ δεν ολοκλήρωσε).
Η επίσημη μουσική παρουσία του πραγματοποιείται το 1944. Ως το θάνατό του, για πενήντα ακριβώς χρόνια παρουσίασε μια απίθανη σε ποιότητα και εύρος εργογραφία: 61 έργα για το θέατρο, 10 έργα για το αρχαίο δράμα, 77 έργα για τον κινηματογράφο, 11 οργανικά έργα, 36 κύκλους τραγουδιών και έργα για φωνή, 16 μπαλέτα και 3 όπερες. Κάποια από τα έργα αυτά είναι ανέκδοτα ή ανολοκλήρωτα.
Το έργο όμως του Χατζιδάκι είναι πολύπλευρο και πολυεπίπεδο. Για να περιοριστούμε στην περίοδο μετά τη Μεταπολίτευση, οπότε υπήρχε οργασμός προσφοράς, διατέλεσε αναπληρωτής Διευθυντής στη Λυρική Σκηνή, Διευθυντής στην Κρατική Ορχήστρα και στο Τρίτο Πρόγγραμμα της ραδιοφωνίας, το οποίο “ανέστησε”. Επίσης, καθιέρωσε Μουσικούς Θεσμούς, στην Κρήτη, στην Κέρκυρα, στην Καλαμάτα, εξέδωσε το περιοδικό “Τέταρτο”, τη δισκογραφική εταιρεία “Σείριος” και την περίφημη Ορχήστρα των Χρωμάτων.
Ο Μάνος Χατζιδάκις, τέλος, εξέδωσε δύο ποιητικές συλλογές με τους τίτλους "Μυθολογία" και "Μυθολογία δεύτερη".Ακόμη, εξέδωσε μία επιλογή από τα σχόλιά του στο Τρίτο Πρόγραμμα με τίτλο "Τα σχόλια του Τρίτου" καθώς και μία συλλογή από συνεντεύξεις και άρθρα με τίτλο "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι".
Κλείνοντας, δικαιούμαι να επαναλάβω τον επίλογο του προ εικοσαετίας κειμένου μου.
Ο Μάνος Χατζιδάκις όλα όσα πίστευε, πάσχισε να τα κάνει έργο. “Μουσικήν ποίει και εργάζου”. Μουσική, ποίηση, πολιτιστικά έργα υποδομής.
Από τη χώρα του Ορφέα στην ορχήστρα του Σύμπαντος.
Από την Ξάνθη του Μάνου, 31 Μαρτίου 2016
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου