Όταν οι Θρακιώτες τιμούσαν για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη τον συγγραφέα της "Πρωτεύουσας των προσφύγων" Γιώργο Ιωάννου!

 

 

 

 

 

Ο Γιώργος Ιωάννου με την "Πρωτεύουσα των προσφύγων" έγραψε το εμβληματικότερο λογοτεχνικό έργο για τη Θεσσαλονίκη και για πρώτη φορά οι Θρακιώτες τιμούσαν τον συμπατριώτη τους με ρίζες στη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης με την εκδήλωση του "Βορέα" στη θρακική Εστία!

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Έρευνα- Επιμέλεια

Σταύρος Παπαθανάκης

Το αφιέρωμά μας στον Γιώργο Ιωάννου συμπίπτει με τα 25 χρόνια (1985-2010) της απουσίας του και έναν χρόνο μετά την εκδήλωση του «Βορέα» στη γενέτειρά του Θεσσαλονίκη στις 26 Απριλίου 2009 στην αίθουσα εκδηλώσεων της Θρακικής Εστίας Θεσσαλονίκης μέσα σε μια ευτυχή συγκυρία συμπτώσεων ιδιαίτερου συμβολισμού. Ήταν η καλύτερη επιλογή για την πρώτη μας εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, την πρωτεύουσα προσφυγικού Θρακικού Ελληνισμού. Σε εκατοντάδες χιλιάδες υπολογίζονται οι Θράκες ου εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη και σε όλη τη Μακεδονία. Για τη «σιωπηλή, μακάβρια πορεία της Θράκης» ο σπουδαίος Αμερικανός λογοτέχνης Έρνεστ Χέμινγουεϊ στην ανταπόκρισή του για τη εφημερίδα του «Τορόντο Σταρ» του Καναδά γράφει: «Σε μια ατέλειωτη, ιλιγγιώδη πορεία, ο χριστιανικός πληθυσμός της Ανατολικής Θράκης στριμώχνεται στους δρόμους προς τη Μακεδονία. Η κύρια φάλαγγα, που περνάει τον ποταμό Έβρο, έχει μήκος τριάντα δύο χιλιομέτρων. Τριάντα δύο χιλιόμετρα κάρα που τα σέρνουν αγελάδες, ταύροι και λασπωμένοι νεροβούβαλοι, ενώ δίπλα τους, εξουθενωμένοι και ζαλισμένοι άντρες, γυναίκες και παιδιά με κουβέρτες πάνω από τα κεφάλια τους, περπατούν στα τυφλά κάτω από τη βροχή, δίπλα στα εγκόσμια αγαθά τους.

… Μόνο από την Ανατολική Θράκη, πρέπει να απομακρυνθούν 20 χιλιάδες χριστιανοί πρόσφυγες. Τα βουλγαρικά σύνορα είναι κλειστά γι’ αυτούς. Δεν υπάρχουν παρά μόνο η Μακεδονία και η Δυτική Θράκη για να δεχτούν τον καρπό της επιστροφής του Τούρκου στην Ευρώπη. Σχεδόν μισό εκατομμύριο πρόσφυγες βρίσκονται τώρα στη Μακεδονία. Πως θα τραφούν; Κανείς δεν ξέρει· τον άλλο μήνα όμως, όλος ο χριστιανικός κόσμος θα ακούσει την κραυγή : «Ελάτε στη Μακεδονία να μας βοηθήσετε». Σε μια άλλη ανταπόκρισή του με τίτλο «Η ατέλειωτη φάλαγγα των προσφύγων» ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ γράφει : «Είμαι σε ένα άνετο τρένο, με τη φρίκη της εκκένωσης να συνεχίζεται ακόμα. Ανεξάρτητα από το πόσο θα κάνει αυτό το γράμμα να φτάσει στο Τορόντο, να είστε σίγουροι, όταν το διαβάζετε στο Σταρ, ότι η ίδια μακάβρια πορεία ανθρώπων που τρεκλίζουν, που τους διώχνουν από τα σπίτια τους, συνεχίζεται αδιάκοπα πάνω στον λασπωμένο δρόμο που οδηγεί στη Μακεδονία. Διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι χρειάζονται πολύ χρόνο να κινηθούν». Τα παραπάνω αποσπάσματα περιέχονται στις ανταποκρίσεις του Έρνεστ Χέμινγουεϊ που για πρώτη φορά το ελληνικό αναγνωστικό κοινό είχε την ευκαιρία να τις διαβάσει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Στα δύσκολα χρόνια» στο πλαίσιο της σειράς «τα άγνωστα χρόνια» στο πλαίσιο της σειράς «τα άγνωστα νόμπελ της λογοτεχνίας» που είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Παρατηρητής» της Θεσσαλονίκης.

Στο ρόλο των προσφύγων στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας αναφέρεται το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της συμπατριώτισσας μας κ. Ελένης Τζιούτζια «Το τενεκεδένιο σχολείο της Θεσσαλονίκης. Το σχολείο των προσφύγων», σημαντικός εκπρόσωπος των οποίων υπήρξε ο δήμαρχος της Θεοχάρης Μαναβής, που είχε γεννηθεί το 1929 και οι γονείς του κατάγονταν από την Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης.

Δέκα χρόνια πριν την άφιξη του μεγάλου προσφυγικού κύματος ο γιατρός και πολιτικός Απόστολος Δοξιάδης (πατέρας του διεθνούς φήμης πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη και παππούς του σκηνοθέτη και συγγραφέα του Απόστολου Δοξιάδη) είχα συμβάλει καθοριστικά στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 και γι’ αυτό το λόγο θα επικηρυχθεί από τους Βούλγαρους, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να την καταλάβουν πρώτοι και να δημιουργήσουν ένα τεράστιο πρόβλημα στην προσπάθεια της εθνικής ολοκλήρωσής μας.

Οι Θράκες πρόσφυγες κουβαλάνε μαζί τους τα κειμήλια, τις μνήμες, τις παραδόσεις αλλά και τους θεσμούς τους. χαρακτηριστικό παράδειγμα σωματειακής αναδεικνύεται από το βιβλίο του καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου Βακαλόπουλου «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως –Από τη μαρτυρική Θρακική Γη στα άγια Χώματα της Μακεδονίας», στον πρόλογο του οποίου υπογραμμίζει :

«Η ιστορία του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως» τόσο στο χρονικό διάστημα της γένεσης, της διαμόρφωσης και της εξέλιξής του στην Αδριανούπολη (1872-1922) όσο και κατά την περίοδο της δραστηριότητάς του στη Θεσσαλονίκη μετά την ανασύστασή του εκεί (1924 μέχρι σήμερα) είναι άμεσα ταυτισμένη με την ιστορική μοίρα της Αδριανουπόλεως και ολόκληρης της Ανατολικής Θράκης καθώς και με την τύχη του ελληνισμού της περιοχής αυτής μετά τον ξεριζωμό του από τις πατρογονικές του εστίες. Ερευνώντας λοιπόν και μελετώντας την φιλεκπαιδευτική, κοινωνική και βασική την εθνική δραστηριότητα του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως» (του ΦΣΑ), του μεγαλύτερου και σπουδαιότερου ελληνικού συλλόγου της Ανατολικής Θράκης, έχει κανείς την αίσθηση ότι αναλύει σε βάθος την ιστορική εξέλιξη του ελληνισμού του σημαντικότερου αστικού κέντρου του ανατολικοθρακικού χώρου κατά την ύστερη Τουρκοκρατία αλά και τη μετέπειτα ενεργοποίησή του στο ελλαδικό κράτος εφόσον ο ΦΣΑ διέθετε εδώ την ιδιότητα του κυριότερου πυρήνα συσπείρωσης και οργάνωσης του προσφυγικού στοιχείου της Αδριανουπόλεως και ευρύτερα της Ανατολικής Θράκης».

Ο Γιώργος Ιωάννου μέσα στο σπουδαίο έργο του θα αποτυπώσει την ταυτότητα και την ψυχή της Θεσσαλονίκης και θα χαρακτηριστεί από τους κριτικούς και τους ομότεχνους του ως ο πιο «Θεσσαλονικιός» συγγραφέας και το πλέον εμβληματικό έργο του για την αγαπημένη πόλη του είναι το έργο του «Η πρωτεύουσα των προσφύγων» που κατά μια φοβερή σύμπτωση είναι και το τελευταίο πεζογραφικό έργο του. Μια ακόμη ενδιαφέρουσα σύμπτωση είναι η λογοτεχνική εικαστική συνύπαρξή του με τον Θρακιώτη ζωγράφο Γιάννης Παπαράλλη, έργο του οποίου κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου όπως και εσωτερικές σελίδες του. Ο Γιάννης Παπαράλλης με καταγωγή από την Αλεξανδρούπολη σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη ζωγραφική είναι αυτοδίδακτος. Με νοσταλγική, ποιητική διάθεση, σχεδιαστική, σχεδόν φωτογραφική, ακρίβεια και λαμπερά ακρυλικά χρώματα αποτύπωσε λαϊκά σπίτια και παλιές γειτονιές.

Οι εκπλήξεις δεν σταματάνε εδώ. «Τα παραμύθια του λαού μας», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ερμής», μας αποκαλύπτουν μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα λογοτεχνική –εικαστική συνύπαρξη, αφού το εξώφυλλο και η πληθώρα σκίτσων που κοσμούν την έκδοση είναι έργα του εξαιρετικού Θρακιώτη ζωγράφου Ράλλη Κοψίδη.

Η εκδήλωσή μας τον περασμένο χρόνο στη Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης είχε κι αυτή το δικό της συμβολισμό. Για πρώτη φορά οι Θράκες της Θεσσαλονίκης τιμούσαν μέσω αυτής της ξεχωριστής πολιτιστικής μας πρωτοβουλίας τον εξαιρετικό συμπατριώτη τους λογοτέχνη. Η εκδήλωση έγινε η αφορμή για την επικοινωνία και τη συνεργασία μας με την οικογένειά του που χωρίς την αμέριστη υποστήριξη και βοήθειά της δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να προχωρήσουμε σ’ ένα αφιέρωμα αυτού του εύρους. Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον γαμπρό του αγαπητό κύριο Μιχάλη Μυλαράκη και την αδελφή του αγαπητή κυρία Δήμητρα Ιωάννου Μυλαράκη -για την παραχώρηση πλούσιου αρχειακού υλικού, μέρος του οποίου αξιοποιήθηκε για το παρόν αφιέρωμά μας και είναι σίγουρο ότι στο μέλλον θα μας είναι πολύ χρήσιμο για την πραγματοποίηση λογοτεχνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο «Βορέας» ασχολείται με τον συμπατριώτη μας λογοτέχνη. Αρκετές είναι οι αναφορές μας στα έργα του και τη ζωή του. Να θυμίσουμε ότι το Νοέμβριο του 2007 στο πλαίσιο του «2007 ΩΣ ΕΤΟΥΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ» με τη συνεργασία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης-Έβρου και της Πανθρακικής Ομοσπονδίας Νότιας Ελλάδας (ΠΑΟΝΕ) είχαμε συνδιοργανώνει ημερίδα με θέμα «Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ» στο πλαίσιο της οποίας η συμπατριώτισσα μας φιλόλογος και ποιήτρια κ. Μαρία Ράλλη –Υδραίου είχε αναλάβει την παρουσίαση του Γιώργου Ιωάννου.

Το κείμενο, στο οποίο στηρίχτηκε το αφιέρωμά μας, είναι η ομιλία της πεζογράφου κ. Μαρίας Τολούδη στην εκδήλωση της Θεσσαλονίκης, η οποία για μας είχε και μια επιπρόσθετη αξία, αφού με το τοπικό λογοτεχνικό –επιστημονικό δυναμικό έχουμε τη δυνατότητα να υποστηρίξουμε εκδηλώσεις υψηλής αισθητικής και ποιότητα είτε στη συμπρωτεύουσα είτε στην πρωτεύουσα. Αυτός είναι, άλλωστε, ο τρόπος και ο δρόμος που υποστηρίζουμε και υπερασπίζουμε από την πρώτη στιγμή της έκδοσής μας. Έχουμε ένα καταπληκτικό ανθρώπινο δυναμικό σε όλους τους τομείς κι αυτό αποτελεί έναν τεράστιο και αναξιοποίητο πόρο για μια άλλη προοπτική βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης. Μια λαμπερή ψηφίδα αυτού του δυναμικού είναι και ο Γιώργος Ιωάννου.

 ...................................................................................................................................................

Αυτή ήταν η εισαγωγή μου σε ένα ακόμη ξεχωριστό αφιέρωμα του "Βορέα"(τεύχος 56), πριν δέκα χρόνια, για τον Γιώργο Ιωάννου, τον συγγραφέα της "Πρωτεύουσας των προσφύγων", του εμβληματικότερου λογοτεχνικού έργου για τη Θεσσαλονίκη. Για τον Γιώργο Ιωάννου έναν χρόνο πριν στη Θρακική Εστία είχαμε διοργανώσει μια εξαιρετική εκδήλωση προς τιμήν του με ομιλήτρια την πεζογράφο Μαρία Τολούδη/Μια εκδήλωση ιδιαίτερου συμβολισμού, αφού για πρώτη φορά οι Θρακιώτες τιμούσαν τον συμπατριώτη τους στην πρωτεύουσα του θρακικού Προσφυγικού Ελληνισμού, τη Θεσσαλονίκη! Θα ακολουθούσε πέντε χρόνια μετά η ημερίδα με θέμα "Η προσφορά των Θρακών στην κοινωνική πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης", που φιλοξενήθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης, κάτι που έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία του σωματειακού βίου των Θρακικών συλλόγων της συμπρωτεύουσας, μια συνδιοργάνωση του "Βορέα" με το Δήμο Θεσσαλονίκης και την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, με την ουσιαστική συμβολή του δημοτικού συμβούλου Βασίλη Διαμαντάκη, ενώ η εισήγηση μου αφορούσε το διαχρονικό αποτύπωμα των Θρακών, στο χρόνο και το χώρο, "Από τον άδοντα Ορφέα στον Γιώργο Ιωάννου", με τις εργασίες της να ανοίγει ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, ο καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(Α.Π.Θ.), γιος της αείμνηστης ιστορικού-κοινωνιολόγου-λαογράφου Καλλιόπης Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, να μιλάει για τον προπάππου του Χαρίσιο Βαμβακά, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην Απελευθέρωση της Θράκης και έθεσε ως Γενικός Διοικητής της τα θεμέλια της ανοικοδόμησης της και ο καταγόμενος από τα Πετρωτά Τριγώνου Ορεστιάδας καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(ΑΠΘ) αναφέρθηκε στο ρόλο του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, με ρίζες στο Μποσνάκιοϊ της Ανατολικής Θράκης, απ΄όπου κατάγονται οι σημερινοί κάτοικοι της Νέας Βύσσας Ορεστιάδας, που με την ιδιότητα του κυβερνητικού επιτρόπου συνέβαλε στη διοικητική ανασυγκρότηση του με τον κανονισμό λειτουργίας του, που είχε προτείνει πριν 90 χρόνια! Από τη νεότερη γενιά επιστημόνων ο Αντώνης Ποντορόπολος Δρ Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας μας είχε εισαγάγει στο λογοτεχνικό και φιλοσοφικό σύμπαν των "Παπύρων του Δερβενίου", που είναι ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς Ο Βασίλης Διαμαντάκης είχε μιλήσει για τον Ανατολικοθρακιώτη δήμαρχο της Θεσσαλονίκης Θεοχάρη Μαναβή και ο Γιώργος Γκιρτζιμανάκης για την οικονομική και κοινωνική δράση των Θρακών! Ένα ιστορικό, κοινωνικό,πολιτιστικό ορόσημο υψηλού και πολλαπλού συμβολισμού, μια σημαντική συμβολή στην ανάδειξη της κοινωνικής και πολιτιστικής προσφορά των Θρακών στη Θεσσαλονίκη, την πρωτεύουσα του Θρακικού Προσφυγικού Ελληνισμού!
Φέτος συμπληρώνονται 35 χρόνια(1985-2020) από τον θάνατο του Γιώργο Ιωάννου και το voreasmagazin θα γίνει ένας γόνιμος χώρος φιλοξενίας και δράσης και πρωτοβουλιών για  τη ζωή και το έργο του!
Σταύρος Παπαθανάκης